Акъ кешене

Таурух

Ахыры. Аллы 7-чи июльда басмаланыпды.

Кюнбатыш жанына да бурулдум. Тенгиз кёрмедим, жаланда мен эслеген – таракълача сюелген тау чукуйла. Къара таудан да бийиклери бар эдиле. Бир-бирлерини башларында къары, бузу эримей тура эдиле. Алагъа да сейир этдим. Къара таудан бийик жокъ сунуп тура эдим. Бийиклери бар эдиле. Алай тенгизни кёрмегениме уа жарсыдым. Таула арасында жашил таланы хапары да ётюрюк болур, дедим.

Бери ёрлегенден ары тёгерек башха да бираз къарайым деп, кюнбатыш таба тебиредим. Юч-тёрт къычырым баргъандан сора, узакъда бир чунгур жер эследим. Жууукъ жанлай барсам, уллудан-уллу бола барады. Жетдим мен анга. Къаяланы ичинде, теренде ариу жап-жашил тала. Артыкъ уллу деп айтырча да тюйюлдю. Гитчеди дерге да жарамаз, былай бир тау эл сыйыныр чакълы бир жер. Ортарагъында кёл да барды.

Мен излеген бу болур деп, ары тюшер акъыл этеме. Айлана кетип, бир чыгъыш тапдым. Чыгъыш деп да тюйюл, жугъутурла жолу. Мужурама да таяна, тынч-тынч энишге тюшдюм. Къыйын эди жолум. Жугъутурдан башха, кийик жаныуар хазна базынмаз эди алайтын тюшерге. Алай мен ары тюшмей болмадым.

Гюл бахча сунарса, ариу гокка ханслы жашил тала. Бир деп бир терек не юлкю окъуна эслемедим. Жомакълы жер. Энишге, ёрге бардым. Жангы жерге сейир-тамаша этеме. Хар хансын сыларыгъым окъуна келеди. Кёлюне барып, сууундан ичдим. Хар уртламы тишлерими бузлата эди.

Тёгерек-башха къарай кетип, кюнлюм бетинде къаягъа тирелип, акъ ташладан къаланнган журт эследим да, ары тебиредим. Жангы жаугъан къарча, алай жылтырай эди кеси уа, къаллай бир жууукъ жанлай барсам, аллай бир бек къаматады кёзлерими.

Мен анга жетдим. Тёгерек, сыйдам ташдан ишленнген кешене. Ташла бир бирлерине асыры тап жарашдырылып къаланнгандан, араларында чёп сыйыныр жепилери окъуна жокъ эди. Ким эсе да аны бир бек уста къалагъанды. Аллында уа экеулен сыйынып ётерча аркъа маталлы эшиги. Мен аны кешенеге ушатдым. Анга къарап, тамаша этип баргъандан болур эди, кюте тургъан жугъутур сюрюуню юсюне тирелгинчи эслемедим.

Бийик ташны башында акъ жугъутур, узун сакъалын да желге тарата, ныгъышда олтургъан таулу кишиге ушаш, терен сагъышха кетип, кёзлерин къакъмай, мени таба къарап турады. Нёгерлери да, отлагъанларын къоюп, бу эки аякълы уа ким болур дегенча, эслерин манга бургъандыла. Баям, была бир заманда адам кёрген болмаз эдиле, алай сабыр эдиле. Менден бир да юркмедиле, къоркъмадыла. Алагъа бираз къарадым. Таурухлада айтылгъанланы кёзлерим бла кёре барама деп, эсиме алай келди.

Кешенени босагъасына жетип, ёрге къарагъанымда, аны бийиклиги тюплю-башлы юй тенгли болур эди. Сора ичине атладым. Кёз кёргеннге ийнанмазча эди. Кешенени ортасында акъ ташдан уллу тёгерек стол. Юсюнде тышлары кюмюш, ичлери уа алтын болгъан адырла: табакъла, къашыкъла, чёмючле. Аланы олсагъатда шапа тизип кетген сунар эдинг. Столну тёгерегинде уа аллай ташладан ишленнген шинтикле.

Ийнанмайса да? Мен да, кёзюм бла кёре тургъанлай окъуна, ийнанмай турдум. Адам кече къалгъан неда жашагъан журтуна уа ушамай эди. Ол затлагъа да къарап, сейир этип, ызыма тебирегенде, адарладан бир къауумун алдым. Олсагъатлай бир сууукъ аязчыкъ уруп, санларымы къалтыратды. Анга да эс бурмадым. Болсагъадан чыкъгъанлай, абындым. Аягъым ташха илинип жыгъылгъан сунуп къарадым. Аякъ тюбюмде таш да кёрмедим.

Дагъыда кетип тебиредим. Бир-эки атлам этгенлей, экинчи кере да жыгъылдым. Кешенеден кенгирек кетип башласам, жыгъъылып къалама. Жашагъан жеримде мен ёрлемеген къая чукуй къалмагъанды. Ёрлей турупму огъесе тюшгендеми, кесими жыгъылып бир да билмейме. Былайда уа алай болуп къалама.

Сора эсиме тюшеди. Атам харип айтыучу эди, букъдурулгъан хазнагъа тие турма, аны жин бийлейди деп. Ёрге турдум да, кешене таба атладым.  Жыгъылгъан угъай, сюрюшген окъуна этмедим. Алгъан затларымы хар бирин тургъан жерлерине тап салып, чыгъып кетдим.

Эки кюнден юйюме къайтдым. Къараторум да къойгъан жеримден узакъ кетмей тура эди. Соргъанла бодула: «Къара тауну башында не кёрдюнг?» - деп. «Къара тауну башында къара гера. Анда кырдык угъай, таш губу окъуна жокъду», - дедим. Кертисин а санга айтдым.

Акъсакъал, сёзюн тауусуп, онг къолун жаягъына тиреу этип, таула таба къарап, терен сагъышха къалды. Мен да, аны бёлмейим деп, тынч алайдан чыгъып кетдим…