Малкъар тилни къадары кесибизни къолубуздады

Биз барыбыз да билебиз, ана тилни даражасына  бюгюнлюкде къайгъырырчады. Аны сылтаулары бек кёпдюле. Къагъанакъ биринчи кюнюнден окъуна орус тилни эшитсе, эки жылы толгъунчу уа сабий садха берилсе, анда уа ёз  тилде сёз да эшитмесе, къайдан чыгъарыкъды бай ана тил? Бу жарсыулу болумдан чыгъарча жолла бармыдыла?

Билебиз, битеу дунияда да жокъ боладыла  жыл сайын тилле, адамла ёлгенлей алай  бизни жашауубузну чеклери  белгили эселе (бек кёп жашагъан 120 - 130 жыл) тиллени къадарлары уа анда сёлешгенлени къолларындады. Хау, малкъар тил кеси бир дунияды. Аны ючюн жууаплылыгъыбызны сезсек, ол  ёчюлмей, чакъгъанлай, айныгъанлай турлукъду.

Шёндюгю дунияда кимни къолундан не зат келликди- дерикле да болурла, алай бу сорууда кёзбаулукъ, ётюрюк барды. Хар бирибиз да бир хайырлы зат эталлыкъбыз. Бирибиз малкъар тилде статьяла жазсакъ, экинчибиз фейсбукда ана тил къауум къурасакъ, ючюнчюбюз сёзлюк жарашдырсакъ…Бек башы уа, юйде сабийле бла кесибизча  сёлешсек, ким биледи, болум тюрленир. Бусагъатда таулуланы араларында ингилизча  уста билгенле аз тюйюлдюле, ала соцсетьледе малкъар тилге башха тиллени юслери бла, сёз ючюн, ингилиз эм орус тилле бла хайырланып,  юйретселе,  ол болумну терк тюрлендирлик сунама.

Не сейир, сабий садланы бир къауумунда ингилиз тилден дерсле  бардыла, ана тилден а – угъай. Кетенчиланы Мусса, филология илмуланы доктору, КъМКъУ-ну профессору,  былай айтханды: «Юйде  биз  малкъар  тилде  сёлешебиз.  Алай къыз да, жаш да сабий садха жюрюп башлагъанларында, эсимдеди,  бир-бирде соргъанынга орусча   жууап  бере эдиле. Сёзсюз, сабий садлада кесибизни тилибизге аслам эс бёлюрге керекди. Алай бек магъаналы уа  таулу юйюрледе тау тилни жюрюуюдю. Ол а    бешик  жырдан  башланады,  айхай, жаш анала ёз тиллеринде бёлляуланы  билмейдиле.  Бир  ариу  ауазлы  жырчы  билгенледен  бешик  жырланы  жазып,  ол  дискле  тау  элледе  жайылсала эди, малкъар тилде мультфильмлени  «Эльбрусоид» жайгъанлай, аламат боллукъ эди».

 Тилибизни  айнытыр  ючюн,  биз  кесибиз  жангы  амалла  къураргъа  керекбиз.  Интернет  сабийлени  бийлегенди,  китап  окъугъан тёре къуруй барады. Ол болмагъан жерде  уа  кючлю  филолог  ёсмейди.  Тилни  сакълар  ючюн,  окъуу  культураны  къайтарыргъа  керекди - совет  жылланы  культурасын. Къалай бла? Бу соруугъа кесгин жууап берлик адам, баям, табылмаз.

Бир – бирде  фахмулу устазланы хайырларындан сабийле  ёз  тиллеринде сёлешип башлайдыла. Хау, халатла бла, алай аны  да тынгылы билир ючюн, кёп жылла керекдиле. Бизни тилибиз дунияны ачхычыды: тюрк тилледе сёлешгенлени саны миллионла бла саналады. Фая Нурмагомедова былай айтханды: «Мени атам дагъыстанлы, анам таулу эди. Биз Дагъыстанда бир кюн да жашамагъанбыз,  аны  себепли  юйде  жаланда  малкъарча  сёлешгенбиз. Баш ием да  дагъыстанлы болгъанлыкъгъа, къызыбыз, жашыбыз да тауча бек уста биледиле. Ангыламайма,  орус,  ингилиз  тиллени  билген  сабийле  кеслерича  нек  билмезге  керекдиле? Айхай, тюз бизни республикадан тышында жюрюмеген  болса да, бир иш».

Бир - бир элледе таулула кесибизни эм орус тилледен сора да къабартылы тилни биледиле. Сёз ючюн, Жемталада, Шалушкада. Адам  аланы ненчасын  билсе да, бек багъалы  ёз  тилиди, жууукъ адамлары бла жаланда аны хайырланып  сёлеширге керекди. Къулийланы  Анжела, стоматолог: «Мен гитчелигимден да шахарда жашайма. Ана тилими ангылагъан этгенликге, сёлешалмайма, бирде уа, сёлешеме десем да, бир-бир сёзлени айталмай къалама. Бир жууугъум бла Тюркге барып солугъаныбызда, ол мени бла жаланда  кесибизча   сёлешип  тургъанды. Анда болгъан он кюнню ичинде эшитген кёп сёзлени мен ёмюрюмде да билмегенме.

Бизни сейирлик тил байлыгъыбызны  сакълар ючюн  къолубуздан келгенни этсек, дунияны ариулугъун къоруулаугъа уллу юлюш къошарыкъбыз.