Хауле итле – шахар орамланы жыртхычлары

Къыралны кинология федерациясыны президенти Владимир Голубев «РИА Новостиге» хауле ит бла тюбегенде не этерге кереклисини юсюнден айтханды. «Хар бирибиз да кесибизге, жаныуаргъа да хата келтирмезча, къоркъуусузлукъну жорукъларын билирге керекбиз. Ол санда, жаныуаргъа къалай болушургъа тийишлисин да. Бу проблемагъа уллу кёллюлюк этсек, ол ёсе барлыкъды. Ит – юй жаныуарла, ол орамда атылып къалмай, иеси бла турургъа керекди», - дегенди.

Кинолог чертгенича, хауле айланнган жангыз итни неда жыйынны кёрген инсан, бек алгъа, аны юсюнден жер-жерли самоуправление органлагъа бла ветеринар надзорну къырал органларына билдирирге борчлуду. Ала да, кеслерини жанындан, бу сорууну терк тамамларгъа керекдиле, болмаса, ишлерин толтурмагъанлары ючюн жууапха тартыллыкъдыла.

Голубев быллай жаныуарлагъа жан аурутуп, алагъа аш берген, жылы орунла ишлеген адамла уллу халат жибергенлерин да эсгертгенди. Ол болгъан жарсыуну бютюн къыйын этеди. Итле аланы бир жерде ашатханларына тюзелселе, алайны кеслериникиге санарыкъдыла эм ол жерге ала танымагъан башха адам келсе, анга чабаргъа боллукъдула. Сора, былайы алагъа тап болгъанын ангылагъанлай, жайыла да башларыкъдыла. Уллу жыйын болгъунчугъа окъуна уа, ол жерни къоруулап тебирерикдиле. Ол а бушуугъа келтирирге боллукъду.

Эм игиси хауле жаныуарлагъа приют ишлеудю. Анда алагъа аш тапдырыллыкъды, орунла да ишленирикдиле. «Отлов – стерилизация-вакцинация-возврат» программа да хайырлылыгъын кёргюзтгенди.  Приютлагъа болушургъа сюйгенле уа, Владимир Голубев айтханыча, алагъа себеплик эталлыкъдыла. Алай сакъ болургъа керекди, ахчаны аманлыкъчылагъа жибермез ючюн, организацияны иги тинтигиз. Сора, приютлада жумуш кёп болады, иш бла болушургъа сюйгенле да аланы юслеринден информацияны жамауатха билдире, вольерлени тазалай, итлени эшикге чыгъара, къошумчулукъ эталлыкъдыла.

Тюбегенде не этерге тийишлиди

Жолда бара тургъанлай жангызлай келген итге тюбегенде, ол сизни жаныгъыз бла ётюп тынч кетип бара эсе, тиймегиз, андан къоркъуу жокъду. Къуйругъун булгъай аллыгъызгъа келе эсе, аш излегени баямды. Сиз анга зат бермезлигигизни ангылап, ол кесини жолу бла кетерикди. 

Ит юсюгюзге юрюп, къулакъларын да артха этип, аллыгъызгъа келе эсе уа, сагъайыргъа керекди. Анга жанламагъыз, хыны-хыны тепмегиз, къаты къычырмагъыз, бек башы уа, анга аркъагъыз бла бурулмагъыз. Юсюгюзге чапды эсе, къолугъузда болгъан затла бла къыстаргъа кюрешигиз, сора боюнугъузну жабыгъыз – ит боюнундан къапхан адамны жанын сакълагъан къыйын болуучуду.

Ит жыйынла бла тюбешмез ючюн, ала кесиникиге санагъан жерлеге, сёз ючюн, къурулуш баргъан неда атылып къалгъан участкала, бармазгъа кюрешигиз, адамла аслам жюрюген жолладан узакъ кетмегиз. Ит жыйыннга тюбеп къалгъан эсегиз а, къачмагъыз, тынч баргъаныгъызча барыгъыз, ким биледи, ала сизге эс бурмай да къоярла. Аллай амал жокъ эсе, аркъыгъыз бла терекге неда хунагъа къысылыгъыз, ала жыгъылтмазча. Итле аланы жерлерине танымагъан адам киргенин жаратмагъанларын билдирир, аны къыстар ючюн юредиле. Андан къоркъуу келгенча сунсала, чабыуул этериклери баямды. Голубев ангылатханыча, быллай кезиуледе абызырагъаныгъызны билдирмегиз, биргегизге сабий бар эсе, аны къолугъузгъа алмагъыз, алай бла ит жыйыннга къоркъгъаныгъызны кёргюзтюрюксюз. Тюзю – гитчени хуна неда терек бла кесигизни ортагъызгъа сюелтигиз, кесигиз бла аны жабыгъыз.

Итле тынчайгъынчы жеригизден тепмегиз, ала тохтагъхандан сора, къоркъуусуз жерге жетгинчиге дери акъырын-акъырын, алагъа аркъагъыз бла бурулмагъанлай, кетип башлагъыз.

Жууаплылыкъ саулайда иесиндеди

Владимир Голубев итлени тутханлагъа да эсгертиу этгенди. Ол белгилегенича, ит этген хата ючюн жууаплылыкъ толусунлай аны иесине салынады.

Жаныуарны тюз юйретиу, аны тышында жангызда эркин этилген жерледе айландырыу, эшикге баугъа тагъып эм жухуна чеклеу зат салып чыгъарыу – адамны борчларыдыла. Бу жорукълагъа бютюнда сакъ ит къоркъуулу породадан эсе, сёз ючюн, акъбаш, амбульдог, булли кутта, америкалы бандог, питбульмастиф, бёрю къатыш эм башхала – болургъа тийишлиди.