«Аз затха къууана билгенле азыракъ ауруйдлула» кёллюле коронавирусдан теркирек сау боладыла

Бюгюнлюкде, коронавирус жайылгъан кезиуде, иммунитетлери къарыусуз болгъанла андан бек къыйналып сау болгъанларын кёребиз. Аны къалай кючлю этерге боллугъуну юсюнден врач-инфекционист Аппайланы Шамил айтады.

- Бусагъатда адамла саулукъларын кючлендирирге боллукъ ашарыкълагъа аслам эс бурадыла. Сарымсах аладан бириди. Ол керти окъуна хайырлымыды шёндю?

- Алимле талай тинтиу бардыргъандан сора быллай оюмгъа келгендиле: жангы сарымсах аны къурутулгъан эм ашарыкъгъа къошулгъан тюрлюлеринден эсе кёп да хайырлыды. Жюрекге уа бу битим жаланда жангы чыкъгъан заманында бек жарайды. Тинтиучюле билдиргенлерича, аны къурамында болгъан сероводород иничке къан тамырчыкълагъа ишлерге уллу себеплик этеди.

- Жангы картоф да чыкъгъанды, аны хайырлыгъыны юсюнден да айтсанг эди?

- Къабугъу бла биширилген картофну хайыры артылып биширилгенден неда табада къууурулгъандан эсе уллуду.

Британлы алимле айтханларыча, саусузгъа бакъгъан кезиуде жаланда артылмай биширилген картофну ашап туруу аны чархында, бютюнда аш орун-чеги къурамында, заранлы затланы кетериуге бек иги себеплик этеди. Андан тышында да, артыкъ семизликни кетереди, жюрекни эм бюйреклени кючлейди. Дагъыда гипертония ауруулары болгъан, къанларыны айланыуу бузулгъан саусузлагъа болушады, чархны калий эм башха хайырлы затла бла жалчытыугъа себеплик этеди.

- Иммунитетге игиди деп  къуру имбирьни, лимонну, сарымсахны къайтарып айтып турадыла. Алагъа сен  не зат къошарыкъ эдинг?

- Бусагъатда кёгетлени, жемишлени жайылгъан кезиуюдю. Аланы хар кюнден ашау адамны саулугъуна хайырлы болгъаныны юсюнден айтып турургъа кереклиси жокъду аны ким да биледи. Болсада алимле  алмалада, тюклю шапталлада эм никторинледе - халкъ кёп хайырланнган кёгетледе - адамла эс бурмагъан  энчиликлени да ачхандыла. Ала иммунитетге болушлукъ этедиле эм чархны къартлыкъдан, алимле шёндюге дери суннгандан эсе, беш кереге кёп сакълагъанларын билгендиле.

Тинтиучюле айтханнга кёре, санда-чархда витаминлени кёбейтир ючюн кёгетлени кёп ашаргъа  керекди.

- Бусагъатдагъы къыйын болум ючюн адамланы нервалары къозгъалыпды. Аланы шошайтыр амал бармыды?

- Нерваланы магний неден да иги тынчайтады. Нерваларына артыкъ ауурлукъ жетген адамла, алимле юйретгенлерича, магнийлери  болгъан биология къошакъланы кёбюрек хайырланыргъа керекдиле. Нерваларыгъызны тап халда тутар ючюн, салатны чапыракъларын, петрушканы, кинзаны, соханны, нашаны, помидорну кёбюрек ашагъыз.

Сабийден ауурлукълары болгъан тиширыула кеслерине бютюн сакъ болургъа керекдиле. Ала депрессиягъа хорлатыргъа ёчдюле. Алимле быллай оюмгъа келгендиле: омега-3 жаулары болгъан тенгиз продуктланы тийишлиси тенгли бир ашамагъан  тиширыулада депрессия ауруу кёбюрек чыгъарыкъды. Ол а анагъа, сабийине да хата келтиреди.

Андан сора да, чабакъда болгъан йод эм D витамин, дейдиле экспертле, ана болургъа хазырлана тургъан тиширыуланы саулукъларын игилендириуге бек иги себеплик этерикдиле.

- Биз а мудахлансакъ, татлы затла ашап башлайбыз да?.

- Кёп адамла бал туз инсанны эсин игилендирген сунадыла, алай канадалы алимле уа ол оюм терс болгъанына шагъатлыкъ этедиле. Ала былай айтадыла: татлы затны кёп ашагъан адамны эси осал жанына тюрлендиреди, ол эрттеден бери акъылында тутхан затны окъуна унутуп къояды.

Андан сора да, татлытамакъ экинчи формалы диабетден аурургъа къоркъууу да кёбейеди. Дагъыда аллай адамны жюрек-къан тамырла бла байламлы системасы бузулургъа да боллукъду. Тинтиучюле айтханнга кёре, адамны чархына керекли фруктозаны алыр ючюн  бир кюнню ичинде жаланда  бир алманы ашаса да тамамды.

- Юйде тургъан кезиуюбюзде чай неда кофе ичгенлей турабыз. Аланы уа алимле тохташдыргъан мардалары бармыдыла?

- Бир кружка къалын къара чай адамны кёлюн хош этгени бла бирге диабети болгъан саусузгъа болушлукъ да береди, дейдиле къытайлы алимле. Ала айтханнга кёре, къара чайны къурамында къанда бал тузну азайтхан затла да бардыла. Аны ол жаны бла хайыры жашил чайдан эсе иги да уллуду.

Бу затны да эсге салыргъа керекбиз: къара чай, бек аламат антисептик болгъаны бла чекленип къалмай, адамны саулай чархын тап халда тутаргъа да себеплик этеди.

Кофени юсюнден айтханда, аны санлагъа женгиллик берген, кёлюнгю кётюрген продуктха санайдыла. Жарсыугъа, адамланы асламысы кофени тап иче билмейдиле. Тинтиучюлени акъылларына кёре , аз-аздан бир кюннге кёп кере ичилген кофе адамгъа, эрттенликде бир жолгъа ичилген уллу кружкадан эсе, кёбюрек  тирилик эм кюч-къарыу береди.

Бир-бирледе уа кофе адамны халын арталлыда башха тюрлюге - осалгъа - айландырады. Эрттенликден башлап кофени бир ненча кружкасын ичген адам андан сюйгенича хайыр, къыймат алалмайды, нек дегенде аны чархында кофеин азайгъандан сора ол, мыккыл болуп, жукъусурап къалады.

Бусагъатда врачла аз жюрюгюз, бир биригиз бла аз тюбешигиз, жаймагъыз коронавирусну деп тилейдиле. Аланы айтханларына сыйыныргъа борчлубуз. Шахаргъа чыкъмагъанлыкъгъа, энчи иели юйюгюзню арбазында неда фатарыгъызны балконунда  кюнде олтуругъуз. Кюн иммунитетни кючлендиреди. Кёгетле кёп ашагъыз. Жашаугъа къууаныгъыз. Алимле айтханнга кёре, аз затха да къууана билгенле азыракъ ауруйдула.