«Аз да ауругъаныгъызны сезгенлей, тёзюп турмай, врачха барыгъыз»

Приёмгъа  кючден  келип, багъыудан сора уа кабинетден ышарып, къууанып чыкъса адамн, анда уллу махтау, ыспас да болмаз врачха. Малкъарланы Сагидни жашы Мурат Москвада Граждан авиацияны ара клиникалы больницасында ишлейди. Ол медицинада эм къыйын эмда жууаплы бёлюмню сайлагъанды – нейрохирургияны. Биз аны бла телефон бла усталыгъыны,  аурууланы профилактикасыны, хирург къалай солугъаныны эм кёп башха затланы юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

- Мурат, ушагъыбызны аллында окъуучуланы сизни бла бир кесек танышдырсакъ тюз болур.

- Мен Лашкутада туугъанма, атам Сагид биологиядан устаз болуп ишлегенди, анам Роза медсестрады. Къабарты-Малкъар къырал университетни медицина факультетинде окъугъанма, интернатураны Республикалы больницада ётгенме, бир жылны анда ишлегенме.

2003 жылда Москвагъа кёчгенме. Мында ординатураны, аспирантураны да бошагъанма.  Шёндю Граждан авиацияны ара клиника больницасында ишлейме. Больница кёп профильлиди, нейрохирургияны кафедрасы да барды. 

- Медицингъа сюеймеклик неден башланнганды?

- Жашауумда жаланда бир кере жатханма больницада – сабийлигимде. Мени атамы къарындашы Малкъарланы Ахмат бакъгъанды. Ма андан башланнганды  медицинагъа сюймеклик, ол бюгюн да тас болмагъанды.

Окъугъанымда, хирургияны бек сюйгенме. Аны бёлюмлери кёпдюле – бирлери аш урунну, башхалары бурунну, ючюнчюлери башха санланы жарып багъадыла.    Алай мен а адамны санларыны барысыны да саулукълу жашауларын жалчытхан усталыкъ  бла кюреширге итине эдим. Ол а нейрохирургияды. 

Нервала адамны битеу санларында да бардыла, биз, мыйыны жаргъандан сора да, аркъа сюекни да багъабыз. Жарсыугъа, халкъда быллай операцияланы юслеринден аман оюмла къалгъандыла. Хау, аладан сора адамла сакъат болгъан кезиуле кёп эдиле алгъын.

Алай медицина алгъа уллу атламла бла айныйды. Мен ишлеген 20 жылны ичинде окъуна болгъандыла магъаналы тюрлениуле. Бюгюнлюкде уа аркъа сюекде операцияла адамны аягъы юсюне салыр, ол сакъат болмаз ючюн бардырыладыла. Былайда адамларыбызны саулукъларында бир тюрлю кемчиликни сезгенлей, тёзюп турмай, врачха барыргъа чакъырлыкъ эдим. 

- Адамны мыйысын, кёргенде къаллай акъылла келедиле башыгъызгъа?

-  Аллахутала мыйыны бошдан букъдургъан болмаз алай аяулу. Ачыкъ мыйыны кёргенде, титиреген окъуна этеме. Алай сезим терк унутулургъа керекди,   операцияны битеу билиминги, къарыуунгу, сынауунгу жыйып бардыраса.  Сезимле, къоркъуу, титиреу а ишде чырмайдыла.

- Аурумаз ючюн профилактика мадарла уа бармыдыла?

- Зарядка, спорт, дагъыда жюзюу да хайырлыды саулукъгъа. Ала  кёп жылланы саулукълу къалыргъа болушурукъдула. Алай, айтханымча, саулукъда биринчи кемчиликлени окъуна сезгенлей, специалистге барыргъа керекди.

- Илмугъа, студентлени окъутуугъа уа къаламыды заманыгъыз?

- Бизни кафедрада ординаторла  бардыла. Ала бла практика юйретиуле бардырабыз,  билимлерин ёсдюребиз. Аны бла бирге операциядан сора адамны саулукълу жашаугъа не къадар терк къайтарыуну методикаларын жарашдырабыз.  Жаргъан жерни узунлугъу дегенча шарт  окъуна магъаналыды саулукъгъа. Алай бла медицинаны айнытыугъа биз да къошумчулукъ этебиз.

- Операция ненча сагъатны барыргъа боллукъду?

- Аркъа сюекде операцияла 15 сагъатха дери окъуна созулгъандыла. Алай шёндю жангы амалла  кийирилип, заман жартысына къысхартылгъанды. Хар операция да кесича энчиди. Былайда бир болумну эсгерирге сюеме.  Нальчикде ишлегенимде, медицинаны къояр чекге жетген эдим. Иш къыйынды, ол кезиуде айлыкъ да аз болгъанды. Алай бир жол мен дежурить этгенде,   жаш адамны келтиредиле. Бир уллу санлы, бийик, ариу жаш  комагъа тюшюп.

Жарабыз, операция жетишимли бошалады. Бир кесекден а ол кесине келип, туруп, доктор, мен юйге кетдим, деп тебирейди. Тохта, жараны тикген бауланы кетерейик да алай барырса, деп къадалама анга. Ол а, кеслери тюшерле, деп ышарады. Ма ол заманда бютюнда ангылагъанма ишими магъанасын. Андан сора медицинаны къояргъа, ишден кетерге деген акъыл бир заманда да келмегенди.

- Врач бла пациент. Аланы арасында байламлыкъла болургъа керекмидиле, неда нёгерлик ахырда жарамаймыды?

- Аурууну врач кеси хорлаяллыкъ тюйюлдю. Ол пациент бла бирге бардырылгъан магъаналы ишди. Хар заманда да саусузла бла байламлыкъда турама, сорууларына жууапла береме. Ол багъыуда бек магъаналыды.

- Орамда  неда очередьде бу адамны аркъа сюеги къыйнайды  башханы мыйында  ауруу барды деп ангылаймысыз?

 -  Поликлиникагъа приёмгъа келген саусуз  тарыгъып башлагъынчы, аны не зат къыйнагъанын айтсам, сейирсинип къаладыла. Нервала  къозгъалсала, аркъа сюек ауруса  сыфатда кёрюнюп къалады. Орамда танымагъан адамны саулугъуну юсюнден айтып башласам, тюз ангыларыкъ да болмазла. Алай онг болгъанына кёре болушургъа уа кюрешеме.

- Операцияладан солугъан а къалай этесиз?

- Врачны иши алайды – усталыгъынгы ахырда унуталмайса. Кюнню узуну сагъышларынг операцияны, саусузланы юслериндендиле. Бир жол кече 3 сагъатда элгенип уянама -    жарылгъан жерден къанны жутхан битеу тампонланы кетерген болурмамы деп. Медсестрагъа сёлешип, аны да уятама. Быллай кезиуде аз тюбемейдиле. 

Солургъа уа машинала болушадыла.  Тюнинг бла кюрешген нёгерлерим кёпдюле, ала бла машинаны къазаргъа, тюрлендирирге бек сюеме.

Дагъыда терк барыу. Ол кезиуде мыйы солугъан этеди – жаланда жолну юсюнден сагъыш этесе,  пациентлени, аланы аурууларыны юслеринден угъай. Алай газет окъуучулагъа машинада терк орамда угъай, энчи жерледе барыргъа кереклисин айтыма – бизни больницагъа тюшерге сюймей эсегиз.

- Бирде саулукъларында бир кемчиликни сезселе, аны Интернетде излеп, кеслерин багъып башлайдыла. Сиз анга къалай къарайсыз?

- Ол ахырда жарамайды! Мен бу усталыкъда 25 жылны ишлейме, билимими бюгюннге дери айнытханлай турама. Алай арууну сылтауларын ангыламагъан кезиулерим болуучудула. Энчи билимлери, медицинадан ангылаулары болмагъанла саулукъларына жаланда хата саллыкъдыла. Аны ючюн  бир тюрлю ишеклик болгъанлай, врачха келигиз. 

- Усталыгъызны не ючюн сюесиз?

- Бир операция да башхасына ушамагъаны, хар кюн да жангы затла ачыкъланнганлары ючюн. Кюнден-кюннге бир затны къайтарып турсанг, эригип къаласа. Алай хирургия хар кюнден айныйды, жангы амалла, методикала къураладыла. Дагъыда  адам ауруу къыйнап, приёмгъа  жиляп кючден  келип, багъыудан сора уа кабинетингден ышарып, къууанып чыкъса, анда уллу махтау, ыспас да болмаз. Ма аны ючюн да сюеме нейрохирургияны.

Адам ишге къуру ахча  ючюн жюрюмей, хар эрттенликден къууанып, ёхтемленип бара эсе  ол насыплыды. Дагъыда ишчи кюн бошалгъанда бюгюн хар нени да тюз этгенме, деп кесинге ыразы болсанг, ол да магъаналыды.