ТАНК ВЗВОДНУ КОМАНДИРИ

Уллу Хорламгъа -  76 жыл

Иттийланы Хамашаны жашы Дадаш аскерге къыркъ биринчи жылда июньда чакъырылгъанды. Уруш башланып, бир ненча кюн озгъанлай. Орджоникидзеде (Владикавказда) жаяу аскер училищени курсанты болады. Къысхартылгъан программа бла аскерлеге офицерлени онг болгъан къадар бек терк хазырларгъа керек эди.  Ол жылны октябрь айында жаяу аскер взводну командири лейтенант Иттийланы Дадаш Запад фронтну аскерлерини къауумунда немисли-фашист аскерле бла сермешлеге киреди.

 Къыркъ экинчи жылда февральда биринчи кере жаралы болгъанды. Молотов шахарда (Пермь) госпитальда жатханды. Иги болгъандан сора аны Свердловскде (Екатеринбург) аскер-политика курслагъа жибергендиле. Юг-Запад фронтну экинчи гвардиячы армиясыны 149-чу танк полкунда ротаны командирини политика жаны бла заместителини къуллугъун толтура, солдатла бла политика ушакъла бардырады, аланы Туугъан журт ючюн сермешледе жигитлик этерге кёллендиреди.

 Айхай да, политработникле, сёз айтхан бла чекленип къалмай, кишиликни юлгюсюн солдатлагъа кеслери кёргюзтюрге керек эдиле. Алай болмаса, аланы айтханларына ким ийнанырыкъ эди. Иттий улу аны иги билгенди эм бир заманда да кесине бойсуннганланы артларына букъмагъанды.

Экинчи Украина фронтну аскерлери, Днепр суудан ётюп, немислиле бла черекни онг жагъасында сермеше эдиле. Онтёртюнчю гвардиячы танк бригаданы полкунда танк взводладан бирине башчылыкъны бизни бир жерлибиз этеди. Душманны къорууланыу ызын бузаргъа керек болгъанда, бек алгъа танкланы жиберип болгъандыла. Алай къурч машиналаны ичлеринде да аскерчилеге къоркъуу аз болмагъанды. Аланы топла бла атхандыла, башларындан бомбала бла ургъандыла.

 Танк атакаладан бирини кезиуюнде Дадашны машинасына фашист топ огъу тиеди. Темир сыныкъладан механик водитель эм мараучу да ёледиле, командир а сол аягъындан ауур жаралы болады. Темир сыныкъ табаныны жартысы чакълысын юзюп алгъан эди. Биягъы госпиталь. Бу жол кёбюрек жатаргъа тюшдю. Жарасы игиге айланнган кибик бола да, жангыдан ашлана эди.

Болсада жашлыгъы хорлайды. Госпитальдан чыгъып, Иттий улу кесини аскер бёлюмюне къайтады. Сермешле энди, бизни къыралны чегинден чыгъып, Германияны союзниклерини жерлеринде барадыла. Венгрияда Балатон кёлню къатында уллу сермешле болгъанлары белгилиди. Дадаш ол сермешлеге къатышханды. Андан сора уа – Будапештни ёшюн уруш этиу бла алыу. Уллу Ата журт урушну историясында белгили болгъаныча, Совет командование, урушну ахыр кюнлеринде эки жанындан да керексизине къан тёгюлмесин деген акъыл бла, сауут къоярларын излеп, гитлерчилеге парламентарийле жибергенди.

 Алай фашист аскерлени башчылары, сауут къояргъа унамагъан бла да къалмай, совет парламентарийлени ёлтюрюрге буйрукъ бергендиле. «Келечиге ёлюм жокъду», дейдиле халкъда. Ол тёре хар жерде да жюрюйдю, ол санда фронтда душманланы араларында да. Болсада фашист – ол фашистди, анга бир тюрлю тёре, жорукъ да жокъду.

Бизни аскерлеге Будапештни ёшюн уруш этиу бла алгъандан башха амал къалмагъан эди. Гитлерчилени позицияларына топладан бла миномётладан кючлю от ачхандан сора танкла алгъа тебирегендиле. Аладан биринде танк взводну командири гвардияны тамата лейтенанты Иттийланы Дадаш болгъанды. Душманны топлары, миномётларын малтай, жаяу аскерчилерин къыра, танкчыла аны къорууланыу ызына терен киргендиле – ызларындан жаяу аскерчилерибиз.

Шахарны къыйырына жете баргъан жерде Дадашны танкы минаны басханды. Бу жол да экипаждан аны кесинден башха сау къалгъаны болмагъанды. Командирни уа ауур жарасы бла госпитальгъа ашыргъан эдиле…

Иттийланы Дадаш урушда этген жигитлиги ючюн   «За взятие Будапешта» эм «За освобождение Белграда» деген майдаллагъа тийишли болгъанды. Ата журт урушну экинчи даражалы ордени бла уа ол 1944 жылда октябрьде саугъаланнганды.