Тарых

Ленинград - кишиликни, къатылыкъны, жашаугъа термилиуню, ышаныулукъну юлгюсюдю. Уллу Ата журт урушну ал кюнлеринде душманны къуршоууна тюшюп, ленинградчыла 872 кюнню бла кечени ичинде ачлыкъны, сууукълукъну сынагъандыла, хар кюн да ёлюмню кёзюне къарап жашагъандыла. Алай шахар ол къыйынлыкълагъа чыдагъанды, душманнга баш урмагъанды, даражасын тас этмегенди.  

Огъары Малкъаргъа баргъан жолну къурулушуну эм анда ишлегенлени юслеринден кёп хапарла бла таурухла жюрюйдюле. Эшитгенле къошхан, къоратхан да, эте болурла. Кертиси уа къалай болгъан болур? Къачан, къалай эм кимле ишлегендиле ол жолну? Ол да миллетибизни тарыхыны бир бетиди. Бу хапарда сёз аны юсюнден барлыкъды.

Бахсан ауузу бла ёрге бара, Тырныаууздан юч-тёрт къычырым ётгенлей, Бахсан сууну сол жанында, ариу кюнлюм бетде, тик къаяны аллында оюлгъан кёп таш хунала, юй-журт мурдорла кёребиз.

Бизни ата-бабаларыбыз эртте заманлада ариулукъну бизден эсе бек да, тюз да ангылагъандыла. Ол затны биз эски суратлада кёрюрге боллукъбуз. Эслеймисиз, къаллай омакъ адамла, къаллай ариу бетле къарайдыла бизге аладан?

Бу сиз кёрген суратда таш Бахсан ауузундады. Мындан бара Тырныаууздан беш-алты къычырым ёрге ётюп, Огъары Бахсан элге жетмей, Бахсан черегини сол жанындады.

Бийиклиги жыйырма метрден артыкъ болур. Кеси да ортасындан эки жарылыпды. Ким биледи, къайсы ёмюрледен бери тура болур бу былайда. Жер тепгенде неда къалуубалада таудан, къаядан  юзюлюп тюшгенми болур?

Ташны аллындагъы хуналаны уа таулула сюргюнден къайтхандан сора ишлегендиле. Алайда ара мюлкню къошу тургъанды. Алай ары дери былайда эски юй-журт ызла анга шагъатдыла.

Минги тауну тийресинде туризм бла байламлы объектлени къурулушлары озгъан ёмюрню алтмышынчы жылланы башында башланнгандыла. Жыйырма жылдан сора уа айырмалы проектле эмда алагъа кёре ишленнген объектле ючюн къырал саугъала берилгендиле. Алагъа тийишли болгъанланы арасында бизни республикадан Элбрусда турист-спорт комплексни ишлеуге къатышхан Борис Левич, Курданланы Жабраил, Альберт Тхакахов, Матвей Залеев, Вячеслав Нагоев, Нух Безиров да бар эдиле.

Бир кезиуде мен ала бла тюбешгенме. Ма бу материалны да аланы айтханларына, эсгериулерине кёре хазырлагъанма.

Алгъаракълада Къабарты-Малкъаргъа «Космопоиск» атлы илму-краеведение экспедиция келген эди. Ала жер тюбюнде алыкъа белгисиз объектлени тинтиу бла кюрешедиле.

Биринчи Пётрну къызы императрица Елизавета 1741 жылда Россейде патчахлыкъгъа орналады. Жети жыл озгъандан сора белгили орус алим Михаил Ломоносов анга атап махтау ода чыгъарады. Анда ол Елизаветаны кётюреди, сый-намыс береди, ол къыралгъа башчылыкъ этген кезиу Пётрну заманларындан аз тауушлу болмазлыгъына толу ийнаннганын айтады.

Белгили орус жолоучу Александр Соборнов 1898 жылда Санк-Петербургда чыкъгъан «Родина» журналда, аны «Всемирный путешественник» деген  приложениясында Малкъаргъа келгенини, мында кёрген затларындан очерк басмалагъанды. Кёнделенни юсюнден ол анда былай айтады.

Курск сермеш 1943 жылда 5 июльда  башланып, 23 августда Харьковну алыу бла бошалгъанды. Къызыл аскерни бу къазауатда хорламы уллу стратегия магъананы тутханды: ол Уллу Ата журт урушда, саулай Экинчи дуния урушда да, халны тамыры бла тюрлендиргенди. Совет аскерле, кючлю гитлерчи дивизияланы алгъа ёшюн уруп келгенлерин тохтатып, артха туракълап башларча этгендиле.