Тарых

КъМР-ни жюзжыллыгъына

Кавказны халкълары Россейге къошулгъанлары бла регионда уллу тюрлениуле башланнгандыла: административ, политика, сюд, культура, билим бериу, илму, интеллигенцияны хазырлау эм башха сфералада да. Къазауатдан сора башланнган жангычылыкъланы юслеринден биз РАН-ны Къабарты-Малкъар илму арасыны гуманитар тинтиулени институтуну этнология бёлюмюню башчысы, тамата илму къуллукъчу, тарых илмуланы кандидаты, доцент Дмитрий Прасолов бла ушакъ бардыргъанбыз.

Асхат  Марзиятха жетинчи классда окъугъанында тюбеген эди. Ала ол заманда кёчюп келген эдиле элге Алма-Атадан. Таулу тилден эсе къазакъ тилни иги билген ариу къыз Асхатха жомакъ къаласындан чыкъгъан хангошача кёрюннгенди.

Нальчикни культура эм солуу паркы шахарны бек ариу жерлеринден бириди. Суу боюнундан келген салкъын хауа бла солургъа, ариу тереклени салкъынларында айланыргъа, гюл тахталагъа къууаныргъа да онг барды мында. Бу ариу жерни кесини энчи тарыхы барды.

Малкъар халкъы бурун заманладан бери да мал тутуп, хайырланып келгенди. Аланы да тюрлю-тюрлю  къумалыларын  жайгъандыла.

Герпегежден Къашхатау таба элден юч километр чакълы баргъанлай, жолну сол жанында, тал терекле тюбюнде сууукъ шаудан чыгъады. Анга Баший кезлеу дейдиле.

Кёпню кёрген къартладан 1900-1907 жыллада Хасанияда беш-алты юйюр жашагъанды, деп эшитген эдим. Аладан бири Холамханланы Биймырзаны юйюрю болгъанды. Ол бери, сабийлерин да алып, бу башда айтылгъан жыллада малкъар халкъны эрттеги эллеринден бири - Бызынгыдан кёчюп келеди. 

1942 жылда август-сентябрь айлада Огъары Бахсан элде, бюгюнлюкде   Тырныаууз шахар, жашагъанла душман аскерледен къутхарыла,  Уллу Кавказ таулада Бечо аууш бла Грузиягъа ётгендиле. 

1859 жылда Шимал Кавказда патчахны буйругъу бла тау школла ачылгъандыла. Анда бай адамланы сабийлери окъугъандыла. Башланнган класслада орус тилни, арифметиканы, географияны, Къуранны (христианлыла да кеслерини дин китапларын) окъугъандыла. Андан арысында математикадан, тыш къыраллы тилледен, тарыхдан да дерсле алгъандыла.

13 сентябрь – Танкчыны кюню

Россейде сентябрьни экинчи ыйых кюнюнде кеслерини профессионал байрамларын танкчыла эмда бу кючлю машинаны ишлетиуге, хайырланыугъа къошумчулукъ этгенле, ол санда конструкторла, инженерле, танкланы чыгъаргъан заводланы ишчилери, профильли вузланы окъуучулары, устазлары да белгилейдиле. Быйыл а ол 12 сентябрьге тюшгенди.  

Ингилизли альпинист, Англияны патчах география обществосуну президенти, битеу дуниягъа белгили алим Дуглас Фрешфильд юч кере келгенди Кавказгъа – 1868, 1887 эм 1889 жыллада. Ол биринчи экспедициясы бла Минги тауну кюн чыгъыш жанында тёппесине ёрлегенли бу кюнледе 150 жыл болады.