Огъары Малкъаргъа жол къалай ишленнгенди

Огъары Малкъаргъа баргъан жолну къурулушуну эм анда ишлегенлени юслеринден кёп хапарла бла таурухла жюрюйдюле. Эшитгенле къошхан, къоратхан да, эте болурла. Кертиси уа къалай болгъан болур? Къачан, къалай эм кимле ишлегендиле ол жолну? Ол да миллетибизни тарыхыны бир бетиди. Бу хапарда сёз аны юсюнден барлыкъды.

Нальчикде Ара архивде аны юсюнден къагъытлагъа къарай, бир къауум документ табама. Алагъа жюз жыйырма жылдан артыкъ болады. Биринчисинде былай жазылады: «Огъары Малкъарны старшинасына жамауатны жыйып, жол ишлеуню юсюнден сёз кётюрюрге, эл къаллай бир ишчи, ырысхы бла болушлукъ эталлыгъын шарт билирге. Этилген оноугъа уа жыйылыугъа келгенлени хар бирине къол салдырыргъа».

Бу къагъыт 1883 жылда 8 декабрьде Терк областыны Нальчик тийресини таматасындан келгенди. Ол заманда Малкъар жамауатны старшинасы Абайладан болгъанды. Ол а быллай жууап къайтаргъанды: «Сизни айтыуугъузгъа кёре, жамауат жыйылыу болгъанды. 474 къол кётюрюрге эркинликлери болгъан юй иеледен жыйылыугъа 364-сю къатышханды. Оноугъа кёре, жолну къурулушун 1884 жылны жаз башында башларгъа боллукъду».

Баям бу иш айтылгъан кезиуюнде башланнган болур эди. Нек дегенде, архив документлеге кёре, 1884 жылда 11 майда Огъары Малкъарда, Къашхатауну келечилери да къошулуп, жыйылыу болады. Ол заманда Къашхатауну кесини энчи оноу этген органы болмагъанды. Малкъарны оноууна къарагъанды.

Бу жыйылыуда эки элден да 600 къол кётюрюрге эркинликлери болгъан юй иеледен 450 адам болгъанды. Ары келгенле жолну къурулушун бардырыргъа, подрядчы табаргъа кеслерини араларындан юч ышангылы адам айыргъандыла:  Абайланы Аслан-Мырза, Кюйгенланы Геуюрге, Темуккуланы Омар.

Аланы  жолну къурулушун бардырыргъа подрядчы табып, аны бла келишимле этерге жамауатны атындан эркинликлери болгъанды. Аллай табылмаса уа, жолну эл кеси кючю бла ишлерини юсюнден билдиргендиле. Къагъытха Абайланы Гергокъ кеси эм 450 окъууу болмагъан адамла ючюн да, аланы тилеклерине кёре, къол салгъанды. Ол кезиуде Малкъар жамауатны старшинасы Шаханланы Шаухал болгъанды.

Подрядчыгъа Муратанов Харлампий деп бир саудюгерчини тапхандыла. Баям, жолну ишлерге керекли затланы ол мажарып тургъанды. Бир-бир къагъытлада бу адам жолну къурулушуна Тифлисден окъуна ушкок от (порох) келтирип тургъанды. Ушкок отну башха жерден да мажаргъандыла. Сёз ючюн, 1889 жылда Малкъар жамауатны ол замандагъы старшинасы Айдаболланы Азнорну ышаныу къагъыты бла Георгиевскийде аскер складладан ол затны Айдаболланы Зауурбек келтиргенди.

Архив документлеге кёре, Огъары Малкъарны жолу 1884 жылда ишленип башланнганды. Анга шагъатлыкъ этген жол ишлегенлени атлары, тукъумлары жазылгъан къагъытды. Анда айтылгъаннга кёре, Огъары Малкъарны жолуну къурулушунда 25 адамдан къуралгъан 22 бригада ишлегенди.

1884 жылда 11 майда бардырылгъан  жыйылыуда этилген оноугъа кёре уа, жолну къурулушуна 40 минг сом ахча ётдюрюллюгюню юсюнден айтылады.

Алайды да, Огъары Малкъардан тюзге келген Жалпакъ тарындагъы жолну къурулушу 1884 жылда башланнганды.

Андан бери жюз бла эки жыйырма жылгъа жууукъ заман озду. Халкъыбызда кёп тюрлениуле да болдула. Къыралыбыз да къауум кере чачылып, жангысы къуралды, жол а турады аланы керти шагъатларыча. Бийик тауланы ёзенле бла байлап.

Бирде, сакъ жауунладан сора, ырхыла келип, аны жабадыла неда, бийикледен юзюлюп келип уллу ташла, жол юсюнде тохтайдыла. Адамла уа жангыдан аны тазалап, таудан-ёзенлеге, ёзенледен-таугъа жюрюу жангыдан башланады.