Тарых

Туугъан жерибизге къоркъуу тюшгенде, къыралыбызны хазна къалмай битеу эр кишилери къолгъа сауут алгъан эдиле. Фашист Германия бла урушха адамы къатышмагъан, баям, бир тукъум да, бир юйюр да болмагъанды. Мени туугъан элимде, Къашхатауда, экишер, ючюшер, тёртюшер жашлары фронтха кетген юйюрле бар эдиле.

Чегем ауузунда Кам элде Беппайланы Ахшыкъулну жашы Чепеллеу юйдегили болгъанда, аны байбийчеси Огъары Бахсандан Тебердиланы Жамботну къызы Шамшиятха жаланда онтёрт жыл толгъан эди.

Дуния къуралгъанлы бери жер башында кёп миллетле жашагъандыла. Жашагъан жерлеринде элле, шахарла, къыралла къурагъандыла.

Ёмюрлени саркъыуунда ала чачыла, оюла, думп бола тургъандыла. Тарыхда кеслерича ызла къоя. Аллай миллетледен бирлери аланладыла – къарачай-малкъар халкъны ата-бабалары. Аланы белгилисича, кеслерини къыраллыкълары да болуп, атлары дуниягъа айтылып да тургъандыла. Бир кезиуде ала да чачылгъандыла.

Кавказ ючюн сермеш Уллу Ата журт урушда бек магъанылыладан бирине саналады, немислилени алгъа барыуларын тыяргъа онг бергенди, алай бла уа саулай къазауатда болумну  тюрлендиргенди. Ол 1942 жылда июльда башланып, 1943 жылда октябрьде бошалгъанды. Анга кёп таулу жашла да къатышып, «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалгъа тийишли болгъандыла.

1942 жылда совет аскер башчыла бир ненча жангылыч этгендиле. Уруш башланнган кезиуде Москваны, Елецни, Ростовну къоруулауда жетишимлеге асыры бек базынып, немисли аскерле къышда къазауат бардырыргъа хазыр тюйюлдюле деп, аланы кючлерине терс багъа берген эдиле. 

1941 жылны кюзюнде фашист аскерле Москвагъа къаршы жууукълашхандыла. Къыралны ара шахарын къорууларгъа Узакъ Востокдан, Орта Азиядан, Сибирьден эм союз республикаладан аскер биригиуле келгендиле. Аланы санында Алма-Атада къуралгъан, генерал-майор Иван Васильевич Панфилов башчылыкъ этген 316-чы жаяу аскер дивизия да болгъанды. Анга къазахлы жашла кёп санда киргендиле. Дивизия ара шахарыбызгъа ёшюн ургъан айырмалы гитлерчи аскер биригиулеге къажау тургъан 16-чы армиягъа къошулгъанды. Аны башчысы уа аты дуниягъа белгили Рокоссовский эди.

Къудайланы Тамукну жашы Ахмат Кавказны гитлерчиледен азатлагъан батыр аскерчиледен бириди. Кавказ ючюн сермеш Уллу Ата журт урушда немислилени алгъа барыуларын тыяргъа онг бергенди, алай бла уа саулай къазауатны барыуун сындыргъанды. Тарыхчыланы оюмларына кёре, бу сермешде Совет Союз къытдырса, Уллу Ата журт уруш къалай бошаллыгъын айтхан да къыйынды. Бу къазауат 1942 жылда 25 июльда башланып, 1943 жылда 9 октябрьде бошалгъанды.

Белгили хореограф, фольклорист Къудайланы Мухтар миллетибизни тарыхы бла байламлы шартланы жыйыу бла арымай-талмай кюрешгенди. Аланы ёсюп келген тёлю билирине бек къайгъыргъанды. Сёз ючюн, ол таулу тукъумланы  жюрютген 25 кезлеуню атларын жыйышдыргъанды. 

Бу сурат урушну аллында жыллада Огъары Малкъарда алыннганды.

Жыйырманчы ёмюрню биринчи жарымында Думалада Жабелланы Жумарукъ деп ариулугъу, этими да болгъан сейирлик тиширыу жашагъанды. Аны юсюнден кёп таурухла жюрюйдюле.
Кёп жаш тилегенди чегемли къызны. Алай ол бирине да бармагъанды. Хапарда аны юсюнден да айтылады.