Жырчыгъа кёре жыры, къууанчы да

Россейни сыйлы артисткасы, Таукенланы Галина бу кюнледе юбилейин белгилейди. 

Ол 1943 жылда Къашхатауда туугъанды. Атасы Малкъарбий Уллу Ата журт урушну аллында Элбрус районну прокурору болуп тургъанды. Аны, документлени тас этгенди деп, жалгъан дау бла тутхан эдиле да, юйдегиси бла алты сабийи, ол санда къагъанакъ къызчыгъы, Къыргъызстанда ал заманда кеслери болгъандыла. Артда Малкъарбий зоотехник болуп ишлегенди Ош областьда. «Ол заманда тынчыракъ болгъан эди жашау. Юй да ишлеген эдик. Алай а,  андан къайтханда, Къуршоучуда ашагъан наныкъларымы татыулары бюгюн да эсимдеди», – деп эсгереди Галина.

Ёсген анда этсе да, школну уа Галина Бабугентде бошагъанды. Жыр жаны бла устазына Улбашланы Азнорну санайды. Ол келтирген эди аны 1963 жылда Нальчикде музыка училищеге. Анда бир жыл окъугъанлай, къагъытларын Москвада театр искусстволаны Луначарский атлы къырал институтунда (ГИТИС) окъугъанды. Ол ары, бек уллу конкурс болуп тургъанлай, чырмаусуз ётгенди. Ол шарт керти фахмуну юсюнден айтханы хакъды. 

Институтну музыка комедия факультетин таулу къыз 1969 жылда къызыл диплом бла бошагъанды. Галинаны адамлыгъын кёргюзтген  бир шарт – ол анда окъугъан заманда, биринчи бийик билимли врачларыбыздан бири Чеченланы Майрусхан  больницада жатханын эшитип, Москваны бир къыйырындан, суууп къалмасынла деп, къышхыда хычинле бла чулгъамны кёкюрегине букъдуруп баргъанды  аны кёре. 

Бери къайтырдан  бир жыл алгъа Нальчикде Музыка театр ачылгъан эди да, Галина тюз да келгенлей, анда ишлеп башлагъанды. Бюгюн да анда опереттаны артисткасы, солистка-вокалистка болуп турады. Окъуп къайтханлай, Музыка театрда анга «Севастопольский вальс» опереттада Любаша Толмачёваны ролюн бергендиле. Жаш жырчы аны ариясын ариу жырлагъанды. Андан арысында «Молодая гвардияда» Любовь Шевцованы, Зумакъулланы Танзиляны  поэмасына кёре салыннган «Верность» операда Аслижанны, «Паяцыде»  Недданы партияларын жырлагъанды.

Аны фахмусун опереттала бла мюзиклле бютюнда шарт этгендиле. «Цыганский баронда»  ол Адельди, «Летучая мышь» опереттада – Саффи, «Моя прекрасная леди»  мюзиклде  Элиза Дулитлди, «Проделки ханумы» комедияда – Ханума, «Цыганская любовь» опереттада – Илона, «Вольный ветерде» – Стелла, «Чёрный драконда» – Анжелика… Дагъыда  кёп башха сыфатла  къурагъанды ол. 

1970-80 жыллада Нальчикде солуу паркда концерт программала болуучу эдиле. Галинагъа тынгыларгъа жамауат, бютюнда курортха солургъа келгенле сюйюп жыйылыучулары эсимдеди. Кертисин айтханда, ол сайлагъан жырланы аныча жырларгъа къыйынды, ол затха ким да бирча базыналмайды. Халкъ жырланы аныча айтыргъа къыйынды. Унутмайма, уллу залда Галина «Гапалауну» жырлап, халкъны ёрге къобаргъанын. Аны концерти бошалгъандан сора да, кёллери кётюрюлген адамла театрны аллындан кетип къалмай, бир бирлерин тансыкълап сюелгенлери эсимдеди. Баям, аны жырларындан сора адамны жюреги халал болады да, андан. Хау, халкъ жырланы аныча жырлагъан азды: «Минги тау», «Гапалау», «Таукъан», «Уллу Хож», «Алийни жыры», «Сюйгениме барлыкъма»…

Эстрада жырланы айтханда уа, актрисаны тизмесинде ала иги кесекдиле:  «Кёгюрчюн», «Сен да, мен да жашайбыз», «Сюймесенг да сюерикме», «Къара чачымы эшеме», «Тангым тепсей келеди», «Келигиз, тепсейик», «Алтынны бетин басмаз тот», «Черекни толкъунлары», «Любимая песенка старая», «Песня горянки» эм башхала. Галина романсланы да аламат жырлайды: «Я ехала домой», «Гори, гори, моя звезда», «Ночь светла», «Не пробуждай воспоминаний» эм башхала.

Аны бла бирге 2004 жылдан бери Галина Малкъарбиевна  Искусстволаны Шимал-Кавказ  къырал институтуну культура эм искусство колледжинде, Жабаги Казаноко атлы арада да ишлейди. Ол юйретген жашла бла къызла бюгюн халкъыбызны, республикабызны да атын жууукъда, узакъда да айтдырадыла: «Молодые голоса России» деген Битеуроссей конкурсда Гран-приге тийишли болгъан, «Голос Кавказа» эришиуде да хорлагъан Къабардокъланы Зухура, жырчыланы Наталья Гасташева атлы шимал-кавказ конкурсунда биринчи жер алгъан Габоланы Зухура, «Голос России» атлы халкъла аралы фестиваль конкурсну лауреаты Жуболаны Жамбулат, КъМР-ни, Ингушетияны да сыйлы артисти Гуртуланы Лейля, «Тurkvizyon 2013» эришиуде алчы жерге чыкъгъан Жаникаланы Элдар, Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны актёру Мызыланы Аубекир… Дагъыда бардыла аны сохталары. Къайда да жырчыланы юйретиуню юсюнден сёз барса, Таукенланы Галинаны аты уллу хурмет бла айтылады.

«Аламат устазды Галина Малкъарбиевна, – дейди Жуболаны Жамбулат. – Ол мени ёнюмю салыу бла кёп ишлегенди. Аны тап хайырлана билирге  юйретгенди. Менде аны къыйыны уллуду. Тёртюнчю курсда классика операланы аны хайырындан  жырлап тебирегенме». Галина Малкъарбиевна уа аны юсюнден былай айтхан эди бирде: «Жамбулатны фахмусу болгъанын биринчи кюнден эслегенме. Ол заманда кеслерин андан да иги кёргюзтген студентле болгъандыла. Аладан ал кесинге сохта дегенлеринде да, мен аны сайлагъанма. Ол мени да, кесини да къыйынларыбызны тас этмегенин кёргюзтеди. Бир кере уа, Саратовда окъугъанында, келеди да: «Артха къайтырмы эдим?» – дейди. Бек урушхан эдим ол кюн анга: «Алай этсенг, бу жолдан сора кёзюме кёрюнме!» – деп иш да айтхан эдим. Насыпха, не бек къыйналса да, окъууун тынгылы этгенди. Музыка театрда ишлеп турады энди…»

Ма аллай устазды ол. Алай жетишимли хайырланады  билимин, усталыгъын да. Бюгюн аны сохталары къайда да жырлайдыла, биргесине Музыкалы театрда ишлегенле, къыралны белгили окъуу юйлеринде окъугъанла да бардыла. Республикада, мындан тышында да белгили «ААА», «Ийман», «Инай» ансамбльлени, малкъар жырланы студиясын къурауда да къыйыны уллуду.

Таукенланы Галина жыр искусствогъа ма аллай уллу къыйын салгъанды. Аны ючюн берилгендиле анга сыйлы атла: 1976 жылда – КъМАССР-ни сыйлы артисти, 1982 жылда – РСФСР-ни сыйлы артисти, 2008 жылда – КъЧР-ни халкъ артисти. 
Таукенланы Галина дюгерли жаш, фахмулу театр режиссёр Казбек Дзудтагов бла юйюр къурап, юч сабий ёсдюргендиле. Аны юйюр тутуууна, къол усталыгъына кёпле сукъланадыла. Кеси кесине алай ариу кийим тикгенле кёп тюйюлдюле.

Жырчы жамауат жашаугъа тири къатышхан, ариу адамды. «Кавказгъа мамырлыкъ», «Нарт эпос», «Къабарты-Малкъарны адабиятыны эм искусствосуну кюнлери» эм башха фестивальлагъа къатышып, миллет къууанчны бютюнда уллу этеди. 2011 жылда «Единая Россия» партиядан Къабарты-Малкъарны Парламентини депутатына айырылгъанды. Анда маданият, билим бериу эм илму жаны бла ишлегенди.

Таукенланы Галина халкъына къуллукъ этген, адамлыкъ ышанларын бийикде тутхан, миллет сыйгъа, сюймекликге тийишли жырчыды. «Жырчы – жашаудан умутчу», – дейдиле да, насыбы, кюч-къарыуу, саулугъу таркъаймасынла.