Жылы бараза

Бизни халкъыбыз уруш ёртенинден, кёчгюнчюлюк азабындан, дагъыда кёп инсан кемликледен кесини жигитлигини, таукеллигини, миллет эслилигини, мадарымлыгъыны хайырындан къутула келгенди. Орта Азиядан къайтхан жылларыбызда, туугъан жерибизге баш уруп, ата ташыбызны къучакълап, биз къайтхандан сора бютюнда бийик болгъан тауларыбызгъа салам берип, ата журтубузну алай тансыкълай эдик биз таулула. Ол тансыкълыкъ алай къудуретли, асыулу эди, таулу кёк да, таулу жер да анга сыйыннганча кёрюне. Азатлыкъны татыулу хауасын шаудан суунуча иче, халкъыбыз энди жангы жашауун башлай эди. Башлай эди кеси жеринде – миллет къууанчлыгъында.

…Элибизни оюлуп, тюп болуп тургъан базларындан биринде хайт деген таулу жашла, излей кетип, бир сабан агъач тапдыла, тот басханлыкъгъа, ишлерге жараулу темирлери жерлеринде, саппа-сау.

Жашла аны кётюрюп келип, ныгъышха жыйылып тургъан таматаланы алларына салдыла. Ол тийрени бир тюрлю шошлукъ алды, жыйылгъанланы эслерин бийлей. Таматала, бир кесек эс жыйып, сабан агъачны юсюнден кеси оюмларын айта башладыла. Аланы айтханлары бир оюмгъа келише эди: уруш аллы жыллада колхозну бир темирчиси бар эди – темирге жан салгъан таулу. Анга  къоншу элледен да келиучю эдиле иги сабан агъач ишлетирге, дедиле. Бу сабан агъач да аны ишиди, дедиле. Кеси да, урушдан сау къайтып, сюргюнде ёлгенди, дедиле. Алай айтып, таматаланы кёбюсюню кёлю толду. Энди алайда таулула, уллу-гитче да, бу эрттегили сыйлы затны тансыкълайдыла, ийнакълайдыла. Сабийле, тизилип, къоллары бла тийип-тийип кёредиле.
Андан сора башладыла ишлерин таулу жашла, темир бла сёлеше билген, хайт деген жашла. Ала сабан агъачны кёп затын алышындырып, жангыртып, тотун кетерип, эски чархларын тюрлендирип, жангы бичакъла салып, къол тутхан жеринде чириген агъачын кетерип, жаппа-жангысын орнатып… Юсюне жау да сюртдюле… Андан сора сабан агъачны хайт деп аякъ юсюне сюедиле, жангы жашауну кесин сюегенча. Андан сора ол а жангырып, къарыу алгъанча болуп, учаргъа хазырланнган тау къушха ушады.

Кёп къыйынлыкълагъа баш иймей келген таулу акъсакъалла жашланы ишлерин жаратып, къууаннган да этип, ыспасларын ыразы болуп айтдыла. Алайда  жашла къармашып, трактор да келтирдиле. Аны тауушу къууанчха кюч бергенча болду. Тракторну юсюнде да, аллында да таулу жашла таулу байракъны бийик тутханлай, жырлагъан да, тепсеген да эте, келедиле.

Энди хар зат да хазырды жаз башы жер сюрюрге: жер да, сабан агъач да, адамла да. Баразаны ким башларыкъды? Таулула ол ишге уллу магъана бергендиле хар заманда. Ол адамны намысы бек бийик болургъа керекди. Жыйылгъан халкъ шош болду. Сёз айтхан болмай, бары да таматала таба къарадыла. Ала уа алда сюелген, ёшюнюнде жылтырагъан акъбаш таулугъа бурулдула да: «Башла!» – дедиле.

Ол а урушну башдан-аякъ сюрюп чыкъгъан Берлиннге дери жетген, чыныкъгъан чынтты жигит, сабыр атлай келип, адамны къолун тутханча,  сабан агъачны сабын тутуп, дуниягъа эшитдирип айтды:

– Ахшы кюнде башлайыкъ жангы жашауубузну! Бу къууанчны кёрмей къалгъанланы унутур кюнню Аллах бермесин бизге! – деди, ауазы эркин чыгъа.
Жангы жашауну жангы баразасы, жылы баразасы барады, жарыкъ, жангы жыр баргъанча. Кёчгюнчюлюкде туугъан таулу сабийчикле жаланаякълай чабадыла жангы, жылы баразада. Ала, ол сабийле, энди насыплыдыла. Атала жери алагъа тирлик да, бирлик да, аны бла бирге игилик да берликди. Сора жыйылгъанланы кёбюсю жангы топуракъны, сыйлы топуракъны берчли къол аязларына алып, уппа этедиле.

Сыйлы жер а, кесини сабанчыларын анча жылны таймай сакълагъан жер а, ёз къууанчын жангы баразагъа жыр этип береди. Халкъыбыз айтханлай, «жыры барны – жолу бар, жыры барны – алда жарыкъ кюню бар».

Эллиле уа, жангы баразаны башында къазанла асып, жырлай, тепсей, ойнай-кюле, аталарыбызны заманындача, къурманлыкъ этедиле.

Таула уа сюелип къарайдыла, сюйюнюп къарайдыла жылы, жангы баразаны барыууна, жангы жашауну жырына.

Энди уа баразаны юсюнден, жылы баразаны юсюнден сёзюмю бу назму тизгинлерим бла бошайма:

Къайда да жер башында
Чыкъмасын къама къындан,
Жаша энди, жерим, сен
Айырылмай халкъынгдан.