Тансыкълыгъы Шыкъыны хуна ташларын сылай

Шауаланы Молланы къызы Зухураны юсюнден биринчи къырал архивледе окъугъанма. Анда, Уллу Ата журт уруш бара тургъанда, республикада «Фронтчуну жыры» деген аты бла жыр эришиу бардырылгъанды деп билдириледи. Ол эришиуде Шауаланы Зухура сёзлерин жазып, макъамын Сюйдюмланы Исхакъ такъгъан жыр бек игиге саналгъанды деп жазылыпды. Аны халкъ аллында Исхакъ кеси жырлагъанды.

Сюйдюмланы Исхакъны табып, Зухура узакъ Къыргъызстанда къалгъанын, ол Кючменланы Чазийге къагъыт жазып тургъанын билеме. Ол кюнледе ариу, сабыр ауазлы, иш хунерли Чазий, биринчи устазы Зухураны бир сейирлик жюрек жылыу бла эсгере, андан келген назму письмоланы береди манга.

Зухураны атасы Молла уа Кязимни «Сары къош» деген поэмасында баш жигитледен бириди. Ол Сары къошха эбизеле чабыууллукъ этгенде жоюлгъанды. Аны эки жашы бла къызы, юйдегиси Сарайны къолунда къалгъандыла. Жашы Исмайыл Уллу Ата журт урушда ёлгенди, аны кичиси Ыстымай а жашау жолун Къыргъызстанда тауусханды.

Зухураны билим аллыгъы аллай бир келе эди, итиниую алай бийик эди, анасы Сарай угъай деялмагъанды аны ол тартыныууна. Бютюнда Кязим хажи, – халкъыбызны акъылманы, къызгъа окъуу алдырыр жанлы болгъанда. Ол Ленинчи окъуу шахарчыкъда устазгъа окъугъанды.

Дагъыда Зухура уа бийик партия школну курсларын да бошагъанды. Уруш аллы жыллада Шыкъыда эл школну директору болуп тургъанды. Ол «учхан къушдан тюк алгъан», аллай жигит, жигер къыз болгъанды дейдиле билгенле. Таурухлада айтырча, не ишге да таукел. Атха минсе, аны таныгъанланы эсгериулерине кёре, атны юсюне битип къалгъанча баргъанды. Ат эришиуледе хорлагъанды, ушкок атса, огъу тюзге кетмегенди.

Артда, уруш жыллада, аллай жюрек оту болгъан къыз тынгылапмы турлукъ эди? Не зат бла да фронтдагъылагъа болушургъа кюрешгенди, жылы быстырла, ахча да жыйгъандыла шыкъычыла аскерде жашлагъа.

Душман элге киргенде уа, Зухра жашырын пропаганда бардырып, урушну юсюнден тюз хапар билип, листовкала жазып, аланы жайып, эллилерини кёллерин кётюрюп тургъанды. Фашистле, алагъа болушханла да аны комендатурагъа терк-терк чакъырып, соруу этип башлагъандыла. Къызны ызындан къысха тюшгенде уа, ол, Акъ-Суугъа къачып, анда ахлуларында букъгъанды.

Малкъар халкъны Орта Азиягъа бла Къазахстаннга кёчюргенлеринде, Зухура, анасы Сарай, къарындашы Ыстымай Иссык-Куль тийрелерине тюшгендиле.

Билимли къызны анда райисполкомда кёчгюнчюлени юслери бла инструктор этгендиле. Артда уа ол Социал-къоруулау жаны бла жалчытыу министерствода инспектор болуп ишлегенди, кёп жылланы анда бёлюмге башчылыкъ этип да тургъанды. Солургъа 1986 жылда кетгенди.

Артдаракъ ол бери келип кетгенди. Алай а, къарындашыны ёксюзлери сакълап тургъанлай, мында къалалмагъанды. Болсада аны жюрегинде ата журтуна тансыкълыгъы жашап тургъанды.

Ол этген жумушну тындырып, жерлешлерине кёчгюнчюлюкню биринчи бек къыйын жылларында билеклик этиу, таукеллик бериу, аланы кёллерин кётюрюу бийик да, магъаналы да борч эди. Халкъыбыз бери келгенли да, кесин, заманын да аямагъанлай, ненча адамны, ала солуугъа чыкъгъанда, къыралдан къыйынларына кёре пенсия алырча, анда ишлеген жылларын санап, керекли къагъытларын жарашдырып, тилеклерин толтургъанын айтсакъ, ол да жетер эди бир ненча адамны орта ёмюрлерине! Алай бла, Шауаланы Зухра анда – Къыргъызда да миллетине жумуш этгенин къоймагъанды. Кёплени къууандырып ашыргъанды.

Насыпды миллетибизде аллай адамла болгъанлары. Ала бла ёхтемлене, алагъа къууана, аланы огъурлулукъларындан дерс ала, жашайдыла ызларындан келген тёлюле. Алгъан билимин халкъына керекли жерде элпек хайырланнган къызладан эди Шауаланы Зухура.

Аны ич дуниясы бай эди, кенг! Мен аллай жюрек жаланлыкъны бла ёхтемликни, жашаугъа сюймекликни сыйындыргъан жаннга, ёз башына тынчлыкъ излемей, ёмюрюн тёгерегиндегилеге игилик эте ётдюрген адамгъа, аны ич сёзюне ие болгъан Чазийге да сукъланама. Ала эки уллу дуния болгъанларын ангылап, акъ тауну бийигине къарагъанча, къарайма алагъа.

Къуралыу ызларына кёре, жазгъаны халкъ назмучулукъгъа тартады. Биринчиден, макъам бла айтылады. Экинчиден, назмуланы биринчи эм ючюнчю тизгинлери нёгерсиз рифмала бла жазыладыла, тизгинлени узунлукълары, къысхалыкълары да эсге алынмайдыла. Алай а алада болгъан ёчюлмезлик жилтин Зухураны жюрек жылыуундан къабыннган бир сейирлик нюрге ушайды. 

Зухура, кесин уллу жазыучугъа санап, назмуларын басмалап турмагъанды, алай адамны ич дуниясыны башхаланы сейирсиндирир ариулугъу жаланда кёз кёрген бла неда къол тутхан бла чекленмейди. Къагъытларында айтылгъанына кёре, назмучулукъ аны къайгъыларын чачады. Айтыр сёзюн жюрегине сыйындыралмай, алай анга къанат алдыра да билмей кетгенле кёпдюле. Алай жашагъан къыйынды. Зухура уа, ол чюйреликлени кюрешинде хорладымы, хорламадымы, жарыкъды сёзю, жаны, кеси да дуниягъа ачыкъдыла.

 Зухура къыргъыз халкъына ыразы эди. «Мен къыргъызлыланы бек сюеме – миллет айырыучуладан болмагъанымы билесе. Чабып келип, къучакълап, уппа этселе, «ажеке», «энеке» деп жюрюйме», – деп жаза эди Зухура Кючменланы Чазийге ийген къагъытларындан биринде.

Аны тынгысыз жюреги тынчайгъанды. Тансыкълыгъы уа, назму тизгинлерине кирип, Шыкъыны оюлуп бошамагъан хуна ташларын сылай айланады.