Сермеш аулакълада туугъан шуёхлукъ

Материал 2010 жылда жазылгъанды. Уллу Хорламны жетип келген 77-жыллыгъына аталып басмаланады.

Бир заманда Бёрюле къабагъы (Волчьи ворота) деген жерде Лесная школа деп болуучу эди. Аны дирек­тору бла мени Гергъокъланы Исмайыл танышдыргъан эди. Мен ким болгъанымы айтдым. Ол а: «А я Пушкин наоборот», - деди. Ангыладым: Сергей Александрович. «Хау, тукъумум а Долговду».

Нальчикчи Сергей Долгов бла къашхатаучу Ахшаякъланы Биязулкъа урушда танышып болгъан эдиле шуёхла. Оруслу жаш бийик ёсюмлю, бёкем. Жумдуругъу бла уруп бугъаны жыгъарыкъ эди. Ахшаякъ улу орта бойлу къатангы. Былай къарагъанда, арыкъ, къарыусуз кёрюне эди. Долгов а аны юсюнден былай деген эди: «Биязука (алай айтыучу эди ол анга) тыш сыфаты бла эмегеннге ушамайды, алай жангыз кеси танкаланы атыучу 76-миллиметрлик ауур топну бир жанына буруучу эди».

Кетгендиле ала бу дуниядан, жаннетде жатсынла. Къазауатда башланнган шуёхлукъларын а жашауларыны ахырына дери сакълагъандыла. Уруш бошалып кёп жыл озгъандан сора, Сергей Александрович бир жол юй бийчеси бла бирге Къашхатаугъа келген эди Биязулкъагъа къонакъгъа. Мен да ол кюн Ахшаякъ улуну юсюнден жазаргъа ары барып тура эдим. Хапар айта, ала кёп затны аскерчи нёгерлерин, Сталинградны да эсге тюшюрдюле.

Сталинград сермеш 1942 жылда 17-чи июльда башланып, 1943 жылда 2-чи февральда бошалгъанды. Анда Вермахтны 22 дивизиясы (330 минг адам) къуршоугъа алыннган эдиле. 91 минг фашист солдат бла офицер, ол санда 24 генерал эм Паулюс да кеслерин пленнге бергендиле. Алай ол Сталин­град ючюн къанлы къазауат бошалыргъа жууукълашхан кезиуде эди. Ары дери уа шахардан тышында эм аны ичинде да сермешле кече, кюн да тохтамагъандыла...

Бизни жерлешлерибиз къуллукъ этген артилле­рия полк Сталинград таба барады. Атла тартхан топланы ызларындан солдатла акъыртын атлайдыла. Жол жанларында къазыкълагъа тагъылгъан фанер къангачыкъла кёз жетдиредиле. «Волганы онг жагъасында ёлюрбюз!», «Волганы ары жанында бизге жер жокъду» де­ген жазыулагъа эс бурадыла.

Фашист аскерле Волгадан ёталлыкъ болурламы деп, дуния сейирсинип сакълагъанды. Ма ол кюнледе келген эдиле Сталинградха биз хапарларын айтхан артиллеристле. Шахарны къара тютюн басыпды. Фашист бомбардировщикле, бирлери кетерге бирлери келип, бомбаланы аяусуз тёгедиле адамла жашагъан кварталлагъа.

Танкланы атыучу батарея Сталинградда трактор заводну къатында орналды. Алайда черекге жууукъ эди да, гитлерчиле бизниклени къорууланыу ызларын юзюп, суу жагъагъа ычхыныр мурат бла тохтаусуз чабыуул этип турадыла. Сержант Долгов – топ расчётну командири, рядовой Ахшаякъ улу – мараучу. Фашист танкла бла ала бу жолгъа дери да тюбешгендиле. Болсада жюреклери къайгъылыды. Къайгъылы болмай а? Юслерине, от жаудура, къурч машинала айлансала!

Комбат Долговну тобун бирсиледен кенгирекде, къыйыр табада орнатыргъа буюрду. Баям, танкла батареяны къыйыры бла ётерге кюреширикдиле деген акъыл бла этген болур эди алай. Моторла гюрюлдеген тауушла эшитилип башладыла. Алай танкла алыкъа узакъдадыла. Артиллеристле топланы жерледиле.

Хар бири жеринде тохтагъанды. Долгов, топну жанында сюелип, алгъа къарайды. Биязулкъа уа прицелге къапланнганды. Алда келген фашист танкны илишаннга тутаргъа. Командир топланы быргъыларын тюзюнлей марап атарча тохташдырыргъа буюрду. Командасыз атмазгъа деп къаты эсгертди. Ол кеси, Долгов айтханнга кёре, тёгерегинде топ окъла чачыла тургъанлыкъгъа, бир заманда энишге ийилмегенди.

Танкла тёгерекни темир тауушха алдырып жууукълашдыла. Комбат а атаргъа команда бермейди. Энтта да бир кесек, энтта да бир кесек! Батареягъа бронебой­ный снарядла бла от ачаргъа буйрукъ берилгенлей, топла атып башладыла. Алда келген эки-юч танк къара тютюнлери чыгъып тохтадыла. Къалгъанлары, от ача, батареягъа ёшюн урадыла. Эки танк тюзюнлей Долговну тобу таба айландыла. Экиси да бир бири ызларындан гусеницалары къыркъылып тохтадыла. «Аперим, Биязу­ка!» - деп къычырды топну командири базыкъ ауазы бла. Фашист танкладан бирини башнясы бурулуп башлады. Гусеницасы юзюлгенликге, ол от ачаллыгъын биле эдиле артиллеристле. Биязулкъа аны илишаннга тутуп тура эди да, алгъаракъ болуп, къабыргъасындан уруп жандырды къурч машинаны. Ётдюрмедиле артиллеристле душман танкланы алгъа. Кёп да бармай гитлерчиле жангыдан атакагъа кётюрюлдюле. Бу жол танкланы ызларындан автоматчикле келедиле. Биягъыча, анда-мында танкла кюедиле. Жаяу аскерчиле уа, бир затха да къарамай, алгъа мыллык атадыла. Комбат темир сыныкъла чачдырыучу сна­рядла бла атаргъа буйрукъ берди. Сермеш баргъан жер фашист солдатланы мыллыкларындан толду. Саулары уа, къычырыкъ этип, алгъа чабадыла. Аладан экиси батарея орналгъан жерге къутулдула. Бири Долговну тобуну быргъысына тагъылды. Сержант, аны сермеп алып, боюнундан тутуп, башын топну лафетасына уруп бир жанына атды. Ауур жумдуругъу бла экинчисин да къаплады. Гитлерчи солдатланы, эсиртип, психиче­ский атакагъа жибергенлери артда белгили болду. Фронтчу шуёхла Къызыл Жулдузну, Махтаулукъну ючюнчю даражалы орденлери, «За отвагу», «За бое­вые заслуги», «За оборону Сталинграда», «За взятие Кенигсберга» майдалла бла бир кюн, бир Указ бла саугъаланнган эдиле.

Урушдан сора да, тюзю уа - ёлюп кетгинчи да ала шуёх­лукъларын юзмегендиле. Бир бирлерин жокълай тургъандыла. Ахшаякъ улуну саулугъу осалгъа айланнганда, Долгов, келип, аны больницагъа Нальчикге элтгенини, путёвка мажарып, курортха жибергенини юсюнден ыразылыкъ бла айтыучу эди Биязулкъаны юй бийчеси Сакинат.