Ууланнганда не этерге тийишлиди?

Жемишлени, кёгетлени саулукъгъа хайырлары, айхай да, уллуду. Алай аланы таза жуумай неда тапларын сайлап алалмай, кёпле ууланып къыйналадыла. Чеги инфекциядан сакъланыр ючюн, къыйын болмагъан жорукъланы тутаргъа керекди. Аланы юслеринден бизге врач-инфекционист Кульчаланы Залина айтханды.

Алай бла, чеги инфекция бла ашдан ууланыу бир бирлери бла къысха  байламлыдыла.  Экисинде да адамны къусарыгъы келеди, къарыны аурутады, ётеди. Инфекцияны сылтауу инсанны чархына вирусла неда бактерияла киргенлери бла байламлыды, асламысында сальмонеллез (заранлы микроорганизмле этде неда гаккылада боладыла), дизентерия (бактерияла сууда, сютде чыгъыучудула), ротовирус тюбейдиле. Была барысы да ауругъан адамдан да жугъаргъа боллукъдула. Аш-азыкъ эритиу системагъа тюшген хаталы бактерияла адамны чархын уулап башлайдыла, ичинде сууну къалдырмайдыла, аны уа бютюнда къыйын гитче сабийле кётюредиле. Азыкъдан ууланыргъа уа кереклисича сакъланмагъан (сёз ючюн, холодильникде) неда хайырланыугъа божаллары тауусулгъан продукталаны, тынгылы жууулмагъан жемишлени бла кёгетлени ашагъанда боллукъду. Алада саулукъгъа къоркъуулу токсинлени чыгъаргъан бактерияла жайыладыла. Адамны чархында суу азайгъаны ючюн нерва, жюрек-тамыр системалагъа да заран жетерге болады: саусузну башы айланады, санлары къарыусуз этедиле, къан басымы тюрленеди.

Башхалыкъланы юслеринден айтханда, ротовирус инфекцияны инкубация кезиую 14 кюннге дери созулады. Ол болжалны ичинде ауругъан саусуз къарыуу бир затха жетмей къыйналады. Бактерияла асламысында чегиледе жайыладыла, адамны температурасы 40  градусха дери жетеди. Адам аш-азыкъдан ууланнганыны шартлары уа, кёпге созулмай, талай сагъатдан баям боладыла. Бактерияла аш орунда бла чегилени баш бёлюмлеринде орналадыла. Ауругъанны температурасы ал кезиуледе 39 градусха дери кётюрюледи. Ашдан ууланнган адам 1-3 кюн аурургъа боллукъду, инфекциядан а 10 кюнден аслам заманны къыйналлыкъды. Саусузну халы осалгъа кетип бара эсе, врачны болушлугъун излерге тийишлиди.

Ууланыргъа бегирек да сабийле ёч болуучудула.  Ала эшикде, юзмезде ойнаргъа, терекледен жууулмагъан, иги бишмеген жемишлени да алып ашаргъа сюедиле. Чеги инфекцияланы тюрлюлери 30-дан асламдыла, аладан эм къоркъуулулары быладыла: дизентерия, къарын тиф, ботулизм. Аланы къозгъагъан бактерияла топуракъда, сууда, башха жерледе кёп заманны, ол санда сууукъ кезиуледе да, кеслерине зарансыз сакъланадыла. Бир-бирледе ала илляулада, адырлада да табыладыла, бегирек да ала жылы эм мылы жерледе жайыладыла. Инфекция ауругъан адамдан да жугъады. Саулукъну мурдору адамны гитче заманында къуралады, аны ючюн гитчелени тазалыкъгъа юйретирге, нени ашагъанларына дайым къарай турургъа керекди, дейди врач.

 Залина белгилегенича, ууланыу бютюнда баладан ауурлукълары болгъан тиширыулагъа  хаталыды. Ротовирус сабийни ананы къарынында болгъан  кезиуюнде айныуунда чурумла чыгъарырына къоркъуу уллуду. Аны ючюн тиширыу аллай жууаплы заманында тазалыкъгъа бек къаты болургъа, ишеклик туудургъан жерлеринде ашамазгъа керекди.

 Ротовирус инфекция жукъмаз ючюн, бек алгъа, тазалыкъгъа эс бурургъа, ауругъанны энчи аякъ-къашыкъ, жан жаулукъ бла жалчытыргъа тийишлиди. Адам къуса эсе, аш орунун жылы суу, бираз марганцовка къошаргъа да жарайды (къусханда таза суу келгинчиге дери) бла чегилерин жуудурургъа  керекди. «Саусузгъа сууну кёп ичиригиз, сабийлени чархлары сууну бек терк тас этеди, анга сакъ болугъуз -  обезвоживание ёлюмге келтирирге да боллукъду. Къарны ёте эсе, врач чегиледен токсинлени чыгъарыргъа энтеросорбентле, температурасы тюшмей эсе уа, бактерияланы ёлтюрген дарманланы жазаргъа боллукъду», - деп юйретеди ол.

Адам сау бола башлагъанын ашаргъа сюйгенинден билинникди, алай эки ыйыкъны диетаны тутса игиди. Ол кезиуде кёгетлени, жемишлени, къакъ этилген этлени, чибижили, тузлу, жаулу ашланы, къыймаланы ашамазгъа, сютню ичмезге тийишлиди. Зынтхы, пиринч какла, акъ гыржын, жаулу болмагъан шорпала, парда биширилген котлетле, тахта битимледен пюреле, биширилген кёгетледен этилген ашарыкъла жарайдыла. Бакъгъанда энчи магъана чархны суу-туз халын тюзетиуге къаралады. Ачытханын селейтген, температураны тюшюрген, чегилени микрофлораларын тапландыргъан дарманла жазыладыла, сёз ючюн активированный уголь, энтеросгель, смекта, регидрон, линекс эм башхала. Халкъ мадарла да болушургъа боллукъдула, сёз ючюн, тузлу неда гедигин суу, ромашка чай ичиу.  Алай, саулукъгъа бютюн уллу хата келтирмезча, инсан кеси кесин бакъмагъанлай, врачны болушлугъун излесе, ол жазгъан дарманланы хайырланса, игиди.

Ууланмаз ючюн профилактика уллу себеплик этерикди: ашардан алгъа, эшикден юйге киргенде, аш этгенде, къолланы сапын бла таза жууаргъа, азыкъны хайырланыуну болжалларына эс бурургъа, кёгетлени эринмей жууаргъа эм кереклисича жорукъла бла сакъларгъа, азыкъны жаныуарла, чибинле неда къурт-къумурсха жетмезча жерледе тутаргъа, жан жаулукъланы терк-терк алышындырыргъа, этни бла чабакъны кесерге энчи къангала тутаргъа тийишлиди. Сора, танымагъан ашханалада ашагъанда, шагъырей болмагъан, бизни чархыбыз юйренмеген ашарыкъла бла (тыш къыраллы кухняла) ауузланнганда да сакъ болургъа керекди. Бираз бузулгъан ашны хатасы болмаз деп хайырланнганла да тюбейдиле, алай этерге арталлыда жарамайды, алада заранлы бактерияла жайылып башлагъандыла. Сора, иммунитетни кючлерге дайым да тийишлиди.