Кесини атаулуна тийишли

Геннадий Коммодов, кёп затны билген эмда кёрген адам, газет бла кёп жылланы байламлыкъ жюрютгенди. Аны табийгъатны, ахшы адамланы юслеринден жазгъанларын, эсгериулерин да окъуучуларыбыз бек жаратхандыла. Бюгюн аны Мёчюланы Хызырны юсюнден эсгериулерин басмалайбыз.

«Белгилисича, генле кеслерин адамланы бир ненча тёлюлеринде жашауларында да билдиргенлей турадыла.Мёчюланы Хызыр, анасы айтып, былай биледи: ата жанындан  экиге айланнган аппасы Мёчюланы Кязим, малкъар  поэзияны  мурдорун салгъан назмучу, белгили  халкъ  багъыучу, ана жанындан ыннасыны анасы  Ариубат, ыннасы Даухат, Нафисат да белгили  кырдыкчыла-багъыучула болгъандыла Хызыр а аладан да ары баргъанды- ахшы врач болгъанды.

Насыплы сабийликни орунуна...

Хызыр кесини  атасын жаланда анасыны  хапарын эшитип, атасыны письмоларын окъуп,  таныйды, Мёчюланы  Хусейни аскерде къуллукъ этерге чакъыргъан эдиле, аны жашчыгъыны уа ол заманда  бир жылы  болгъан эди. Къабарты-Малкъардан  жаш актёр къыйын урушну ортасына тюшюп къалгъан эди - Запад Украинаны  азатлау ючюн сермешле,  Финляндияда къазауат...

Хусей юйдегиси Нафисатха письмоланы  терк-терк жаза эди. Алада Хусей жашына да кёп  тизгинлени жоралай эди, ол къаллай адам болургъа кереклисини  юсюнден айта эди, Нафисат ол къагъытланы, тас этмей,  сакълап тургъанды, артдаракъда уа аланы  жашына окъугъанды.  Хызыр алагъа  атасыны осуятынача  къарагъанды, атасыны сёзлерин жашауунда башчылыкъгъа тутханды.

Аны жашауу уа сабийликден окъуна бек къыйын болгъан эди. Бызынгы суу къутуруп келип, ырхы элни  жарымындан асламысын басханда, анга жаланда 3 жыл болгъан эди. Кёп шыкъычыла ол кезиуде жашау  журтларындан, ырысхыларындан къуру  къалгъан эдиле. Аллай  ырхы  дагъыда  келмез деп,  ышаныулукъ жокъ эди, шыкъычылагъа Кичибалыкъ элге кёчерге буюрулгъан эди. Шыкъыдан кетмей жаланда бир ненча юйюр къалгъан эди.

Кичибалыкъда уа Хызыр Холам тарында кеси сабийликден  бери кёре тургъан  тик тау бетлени орунларына юслерин кырдык басхан тёшлеге, узакъдагъы, юслерин къар басып жылтырагъан  таулагъа, эки  тёппели Минги –Таугъа къарайды.

Кёчюп келгенлеге жер юлюшле берген эдиле, жангы элде юйле ишленип тебиреген эдиле, терек бахчала къурала эдиле, Нафисат да гитче жашы, эки къарты бла  жашап башлагъанды жангы  жерде. Аланы  барысын да  барак юйде бир гитче отоучукъгъа орнатхан эдиле  жашаргъа.

Аскердеги Хусей туугъан элине, юйюрюне жетген  къыйынлыкъны юсюнден хапар биледи, алай  келип алагъа болушлукъ этер онгу жокъ эди: ол Минскде  разведшколада ишлей эди. Алгъыннгы актёр, энди уа кадр офицер ол заманда ол  школда преподаватель эди.

Аны юйюрю жангы жерде жашау эте  башлагъанлай, уруш башланнган эди. Хар юйюрню абадан  эр кишилери фронтха кетген эдиле, жашау бютюнда къыйыннга айланады.

Хызыр бешжыллыгъында фашистлени кёреди, оккупация не болгъанын сынайды. 1943 жылны башында  фашистле Къабарты-Малкъарны жеринден къысталадыла, Нафисат а баш иесини ёлгенини юсюнден къагъытны алгъан эди.

Андан сора бир жылдан а  малкъарлыланы  башларына уллу  палах тюшеди-ала туугъан жерлеринден къысталадыла. Халкъны къайры эсе да  нек  кетип баргъанын, бир тар вагончукъдагъы баргъан анасы, башха адамла да  нек жилягъанларын Хызыр ангылаялмай эди.

Узакъ жолгъа кетип бара тургъан 7-жыллыкъ  жашчыкъ ёлюм не болгъанын биринчи  кере анда билген эди. Вагонну  полунда жайылып салыннган тонну юсюнде аппасы Гитче жата эди, ол къаты жётел эте эди, кёкюрегини ичи жырылдай эди. Аны бек къыйналгъаны кёрюнюп тура эди. Хызыр, жюрексинип, жиляйды, къоркъгъандан угъай, анга болушлукъ этерге къолундан келмегени ючюн. Абаданла аны алайдан кетерирге кюрешгенликге, жашчыкъ бир жары да барыргъа унамай эди. Ол, аппасыны къатында  олтуруп, бек жарсый эди, кесини исси къол аязчыкълары бла аппасыны сууукъ къолларын, къаты къысып, олтурады.

Нафисат да жиляйды: саусузгъа ол да болушлукъ эталмайды, жаланда  кёлекден кесилип алыннган журун бла атасыны мангылайында сууукъ терни сюртюп-сюртюп кетереди.

Гитче къыйындан- къыйын солуп башлайды,  кечегиде  ёледи. Хызыр кеси-кесине врач болургъа, сёз ол кече береди, саусузланы  багъаргъа кёлленеди.

Кёчгюнчюлюкде аланы  юйюрлери  Къазахстанда Талды Курган областьха тюшген эди, жашагъан а  Юштеде деген  гитче элчикде этип башлайдыла. Анда школ жокъ эди. Хызыр къоншу элде окъургъа кюрешеди, ол а 15  километр узакълыкъда эди. Аны юсюне да,  Ата журтундан къысталгъан жашчыкъны жашагъан жеринден башха элге 2-3 километрден узакъ барыргъа эркинлиги жокъ эди. Анга школ болгъан элде жашагъан жууукъларында жашырып турургъа тюшеди, алай бла уа Хызыр школгъа бармай да  кёп къалыучу эди. Ол себепден а  ол школда окъууну  бошаялмагъан эди ол заманда.

Жетишимле болдургъанды, алай тохтап къалмагъанды

Беш жыл озгъандан сора, Хызыр школгъа,  устазларына ыразылыгъын билдирир, дипломун кёргюзтюр ючюн келген эди. Невропатолог врачны  усталыгъын алгъаныны юсюнден ёхтемлик бла айтхан эди.

Кюз артында Ленинградха баргъан эди, ординатураны  анда бошагъанды, аны бла  бирге уа,  саусузлагъа ийнеле бла  багъыуну усталыгъына да  юйреннген эди.

Жарым жыл озгъандан сора

Къабарты-Малкъаргъа къайтып, Тырныаууз  шахарда поликлиникада ишлеп  башлагъан эди. Ол заманда шахарда вольфрам- молибден  комбинатда экономист болуп жаш къызчыкъ Люба Жарашуева ишлей эди. Хызыр, аны бла танышып, юйюр къурагъан эдиле. Люба  артдаракъда профсоюзланы Къабарты-Малкъар область союзунда бёлюмге  таматалыкъ этип башлайды, баш бухгалтерни къуллугъунда да ишлейди.

Бу огъурлу  юйюрге юч  сабий тууадыла, юлгюлю юйретиледиле. Аланы эки къызлары бюгюнлюкде орус тилден эм литературадан, ингилиз тилден устазла болуп ишлейдиле.

Уллу адамлыгъы болгъан уста врачны ишлерге КъМР-ни МВД-сында медицина службада ишлерге чакъыргъан эдиле. РСФСР-ни Сыйлы врачы Н.В. Бровков, М.А. Шавельникова, Л.Х. Кириллина, В.И. Лаврова жангы коллегаларын бек жарата эдиле. Хызыр ведомстволу  профоргу болуп 8 жыл, партия организациясыны секретары болуп 10 жылдан артыкъ заманны ичинде  ишлегени да  аны уллу инсанлыгъы болгъанына шагъатлыкъ этеди.

Хызыр къаллай врач болгъанын 18 жыл озгъандан сора, мен кесими юсюмде сынагъанма. Мен, радикулитден бек къаты ауруп, МВД-ны  санчастына тюшген эдим. Ол ишге бек  ыразы болгъан эдим.

- Бир кезиуде Сиз манга къаллай бир заманыгъызны эм кючюгюзню тас этген эдигиз. Энди уа мен  Сизни къолгъа  алайым,- дейди ол мени  бла тюбешгенде.

Ол мени ийнеле бла сау айны ичинде  багъады. Дарманла бла да къолундан келгенин аямай,  кюрешеди, массаж да этеди, дуниягъа жангыдан туугъанча кийик саулукълу болама. Ол жолдан сора мени белим бирда къыйналмайды.

Хызыр бла бирси врачла уллу шуёх  халда сёлешгенлерин, саусузла да  анга уллу сый-намыс бергенлерин кёрюп тургъаным мени бек  къууандыра эди. Хызырны жашауу тап къуралгъанды. Устаз анда кесини да юлюшчюгю болгъанына бек къууанады.

Хызыр да аны биледи!