Ёпкеле: адам къалай жашагъанынга кёре боладыла

Насыпха, бизни республикада жер сейирликди, мында хар зат да ёседи, «жашил жер» дерге боллукъбуз, ол а солууубузгъа, саулугъубузгъа бек игиди. Ёпкеле ёпкелемезчады хауабыз. Алай аланы саулукъларын сакълар ючюн, не зат этерге керекбиз? Аны юсюнден Огъары Малкъарны больницасыны баш врачы Чаналаны Аслижан бла ушакъ этгенбиз.

- Аслижан, ёпке ауруула кёп тюбеймидиле?

- Бек кёп. Саулукъ  сакълауну  Битеудуния  организациясы  этген  тергеулеге  кёре, 2020-2030 жыллада ёпкелени хроникалы ауруулары жюрек-къан тамыр эм онкология аурууладан сора ючюнчю жерни аллыкъдыла. Хар жыл сайын бу ауруу 4,5 миллион адамны жашауларын юзеди.Россей  Федерацияны  Саулукъ  сакълау  министерствосу  берген  шартлагъа кёре, ёпкелери ауругъанла бир миллион боладыла. Эпидемиологла бардыргъан  тинтиуле уа, ёпкелери ауругъан адамла андан эсе  бир  ненча  кере  кёп  эм  эки  миллион  чакълы  бир  болгъанларын  тохташдыргъандыла.

Ёпкеле бизни къалай жашагъаныбызны кюзгюсюдюле, паспортдагъы жыл санлагъа келишмезге боллукъдула. Бизни ёпкелерибиз асламысында бизден эсе 10-20 жылгъа тамата боладыла, анда да биз кесибиз терсбиз. Алай эсе да, хайт десек, ол болумну артха да къайтараллыкъбыз.

   -Ёпкелени  ауругъанларын билдирген шартла бармыдыла?

- Хау,къыйын солуу, жётел, хыппирик  аллай шартладыла. Ауруу  акъырын,  аз-аздан  солуу  тамырла  иничгеле,  ёпкеле  тозурагъанлары,  эски  ауруула  къозгъалгъанлары  бла  байламлыды.  Аны    хатасындан  адамны  чархын  кислород  бла  жалчытыу  осалдан  осал  бола  барады,  не  аз  да  кюч-къарыу керек иш бла кюрешгенде солууу тыйылып башлайды. Ёпкеле  бек  аурусала,  кислород  жетишмейди,  ол  заманда  жюрек  да,  бюйрекле  да,  адамны  битеу  чархы  да  къыйналадыла.  Аллай  болумда  кёпле  ёлюп  кетедиле.  Адам ол халда ауруса, ёпкеле ракдан эм башха  къыйын аурууладан аурургъа боллукъдула, ол ауруула бла бирге жюрек эм къан тамырла да ауруучудула. Былайда  къоркъуулу  болумгъа  эрттеден  бери тютюн ичгенле, ала тютюн  бла  ууландыргъан  жууукълары,  химия  бла  кюрешген  предприятиялада  уруннганла,  хауаны  букъуландыргъан  элеваторлада,  ташкёмюр  шахталада,  ташланы  атдырып,  жарып  жарашдыргъан  жерледе, цемент заводлада, жюн къумачла  сокъгъан  фабрикалада  эм  аллай  букъулу  производстволада  ишлегенле  эм  уллу  шахарлада  жашагъанла,  машиналадан  чыкъгъан газла, промышленность предприятияла  хауагъа  жайгъан  кир-кипчикле  къатышхан  хауаны  солугъанла тюшедиле.

- Кёре турабыз, асламысында ёпкеледе рак кесин билдирмей, адамла ёлюп баргъанларын.

- Жарсыугъа, ол алайды. Асламысында  ауруу  кесин  билдирмей  ишлейди,  ол  себепден  адам  тарыкъмайды, кесин саулукълугъа  санайды,  аны  клиникалада  тинтселе уа ёпкелери ахыр кезиуге жетгенлерин ачыкълайдыла. Шёндю  врачланы  къолларында  ауруу  къаллай болгъанын тюз тохташдырлыкъ кёп тюрлю аппаратла, амалла бардыла. Ол бек игиди, магъаналыды, нек дегенде, багъыу  башланса, кюч ала тебиреген аурууну къаллай болгъаны заманында ачыкъ болса, терк сау этерге боллукъду.

  - Бусагъатда Нальчикде суу бойнунда жаяу жол этгендиле да, адамла бек сюйюп барадыла.Тренажёрла да салып…                        

- Нальчикде суу бойнунда жаяу жолчукъ бек иги башламчылыкъды, анда жюрюу саулукъну кючлендирликди. Алай бек  алгъа  бизни  ёпкелерибизге  заран келтирлик затны къояргъа керекди  -  тютюн  ичиуню.  Бир – бирле ол жаяу жолчукъда бара тургъанлай тютюн ичедиле, ол бек терс ишди.Кюч жарау этиу да  да бек игиди, сиз айтхан тренажёрла ёпкелеге аламатдыла.   Аллай  жараула  ыйыкъны  ичинде  20-30-шар минутну 3-4 кере бардырылсала  игидиле. Солуу упражненияланы бардыргъанда  къыйнала эсегиз, неда солууугъуз бузула эсе, жарау  этиуню  бир  кесек  азайтыргъа  керекди, 10-шар секунд солуу бла.  Скандинавлылача  жюрюу  да  бек иги жарайды.Ёпкелери  ауругъанладан  хар  ючюнчю  арыкъ болады, алай эсе, ала белоклары кёп  болгъан ашланы ашасынла. Ёпке аурууланы тириликлерин эки кере азайтыучудула кесеклеге къажау уколла да.

Башында айтханымча, ёпкелени халлары биз къалай жашагъабыз бла байламлыды.Тютюн ичип, таза хауаны кёрмей, юйден чыкъмай, жарау этмей турсакъ, ала терк окъуна къарт боллукъдула. Алай кюн сайын ишден сора паркга бир жарым сагъатха барсакъ, жашагъан жерибизде терезелени ачаргъа унутмасакъ, жарау этсек, ёпкелерибиз да саулукълу боллукъдула.