«Мен юйге къайтмай къаллыкъ тюйюлме…»

Бу кюнледе Къабарты-Малкъарны Миллет музейинде белгили малкъар художник, РФ-ни Художниклерини союзуну келечиси Тёппеланы Хызырны быллай аты бла кёрмючю ачылгъанды.

Художникни юсюнден бир къауум сёз: Хызыр 1956 жылда Кёнделенде туугъанды. Анда, Нальчикни 9-чу, 17-чи номерли школларында окъугъанды. 9-чу школда сурат этиу дерслени бардыргъан Андрей Лукич Ткаченко, фахмусун кёрюп,  аны Пионерле юйюнде студиясына чакъыргъанды. Ол жылла жашны жашауунда бек магъаналы эдиле.

Устазыны таукеллиги бла Махачкъалада художестволу училищеге да киргенди Тёппе улу. Училищени бошай тургъанлай, Ленинград шахарны кёрюрге барып, аны ариулугъуна, музейлени байлыкъларына сейирсинип, къарай келгенде, анда окъуугъа кирирге кёлленнгенди. Алай бла 1976 жылда Репин атлы живопись, архитектура эм скульптура институтну орта билим берген художестволу школуна ётгенди. Эки жылдан институтну студенти болгъанды. СССР-ни халкъ художниги, монументалист Анатолий Александрович Мельников кесини мастерскоюна чакъырып, анда билимин ёсдюргенди.

Студент заманында жаш практика кезиулерин Кёнделенни музейинде ётдюргенди. Ол билмеген, тиймеген мекямны мюйюшю да къалгъан болмаз. Ишине ыразы болуп, ызы бла аны Акъбашха да чакъыргъандыла. 1984 жылда Хызыр Репин атлы живопись, архитектура эм скульптура институтну бошап къайтханды. Диплом иши уа – «Кюз арты сюита» – Нальчикде маданият юйню витражыны эскизи болгъанды. Бир къауум жылны жаш художник Къабарты-Малкъарны маданият эм санат училищесинде ишлегенди. Андрей Лукични дерслери тёлюден-тёлюге ёте келгенлерин Хызырны юсюнде кёрюрге боллукъду.

Дуния тюрленнгенде, ол  «Сыйрат кёпюр» деген суратын жазгъанды. Ол чыгъарма бюгюн да дуниялыкъны юсюнден сагъыш этдиреди. 1998 жылда Анкарада Къулийланы Къайсыннга атап, солуу парк ачханларында, анда кёрмючге Хызырны суратлары да тюшгендиле. Ол ары шуёху, къаршы жууугъу Къулийланы Азамат бла баргъанды. Андан сора аланы экисин да анда бир кесекге ишлерге чакъыргъандыла. Ала анда кеслерини школларын ачхандыла. Хызыр Тюркде онбеш жыл жашагъанды. Анда суратлары бек излемли болгъан художникге саналгъанды.

Алай а ата журтха къайтыргъа умут этгенин бир заманда да жашырмагъанды. Жарсыугъа, беш жыл мындан алгъа майда ол бери хазырланып тургъан ыйыгъында ауушханды. Кёрмючге быллай ат аталгъаны да анданды. Аны малкъар халкъны кёчгюнчюлюк жарсыууна, андан къайтып, жангырыу къууанчына да аталгъанын энчи белгилерчады. Экспозицияда художникни элли иши кёргюзтюледи.

Кёрмючню  Миллет музейни директору Феликс Наков ачханды. Ызы бла сёзню республиканы маданият министрини орунбасары Къарчаланы Аминатха бергенди.  Ол, Тёппеланы Хызырны фахмусуна бийик багъа берип, аны сурат этиу искусствода этген уллу ишлерин эсгертгенди. Художникни бизни маданиятыбызгъа къошумчулугъун жылыулу, ыразылыкъ сёзле бла белгилегенди. «Хызыргъа, ол сау заманда, кёрмючюнгю этейик дей тургъанбыз, алай ол, ма быллай уллу ишлери бола тургъанлай да, асыры уялчакъ, къошакъсыз адам болгъандан, ашыкъмагъанды. Бюгюн а ол бизни блады. Суратла бла сёлешеди бери келгенле бла. Къайда жашаса, ишлесе да, бек иги ишлерин а ата журтуна атагъанды», – дегенди ол.

КъМР-ни  халкъ художниги Анатолий Жилов, бу кёрмюч саулай республикагъа да уллу байрам болгъанын белгилегенди. «Хызыр интеллигент юйюрде ёсгенди. Аны атасы Тёппеланы Алим республиканы халкъ жазыучусу эди. Ол себепден аны суратла бла къараучулагъа айтыр заты кёп эди», – дегенди. Ол Хызырны сохталарын да сагъынып, ала аны ызындан таймай баргъанларын чертгенди.

Къабарты-Малкъарны халкъ художниги Андрей Колкутин а Хызыр бла бирге Андрей Ткаченкону студиясында, артда Ленинградда да бирге окъугъанларын, ала кёп жерде болгъанларын, къайда да, не болумда да таулу жаш  адамлыгъы, бийиклиги бла сейирсиндирип тургъанын, ол философ болгъанын да белгилегенди. Тюбешиуде дагъыда кёпле жюрек сезимлерин ачыкълап сёлешгендиле.

Ларисагъа, суратчыны юй  бийчесине, ол баш иесини чыгъармачылыгъына къайгъырып тургъаны ючюн анда ыспас этгендиле. Тукъумну атындан сёлешген Тёппеланы Исмайыл да алай. Ол Къабарты-Малкъарны маданият министерствосуна, Миллет музейини директору Феликс Наковха, ары келгенлеге, анда жууугъун  ариу эсгергенлени барысына да ыразылыкъ сёзюн айтханды. «Ларисача келинлери болур насып кёплеге тюшмегенди. Биз аны эгечибизча кёребиз. Бу кёрмючде аны къыйыны уллуду», – деп, къайтып анга ыразылыгъын билдиргенди.
Кёрмючге мартны ахырына дери барып къараргъа боллукъду.