Ыннамы суратын ишлетир эдим…

Сизге хапарын жазаргъа сюйген ыннам Жашыуланы Алийни къызы Ахметланы Юсюпню келини Шамсады (анга тийреде Такий деп айтыучу эдиле). Ол Кёнделенде XIX ёмюрде туугъанды. Кертиси бла да, узакъ ёмюрлю, сейир къадары болгъан тиширыу эди. XXI ёмюрде дуниядан кетгенди (жаннетли болсун).

Жомакъда айтханча, жети жашны бла бир къызны аналары эди. Аладан алтысын ёсдюрюп, туудукъланы, аладан туугъанланы да кёрюп къууаннганды. Аланы араларында магъаданчыла, инженерле, ич ишлени органларында ишлегенле да бардыла.

1944 жылда 8 мартны къыйынлыгъы аны да къоймагъанды бир жанында. Кёп тиширыуларыбызны къадарлары бирге ушагъан къара кюнле! Ыннам атасы, анасы бла бирге Кёнделенден кёчюрюледи. Тиф жайылып болгъаны себепли, ыннамы анасы Шамахан жолда поездде ёледи. Астраханьда станцияда тохтагъанда, ёлюкню асырар амал болмай, жолну жанына салып, татарлыладан асырарларын тилеп кетедиле.

Ыннам кеси да тифден ауруп, аны къоюнунда Сафар бла Оренбургда (ол заманда Чкалов) больницагъа саладыла. Таматала больницаны адресин алгъанлары себепли, байламлыкъ болады. Алай арталлыда харф танымагъан тиширыугъа ол къыйын иш эди. Атамы юйюрю Къыргъызстаннга тюшеди.

Больницадан чыкъгъандан сора эди къыйынлыкъ. Барыр жери, ашар ашы жокъ, къоюнунда Сафар да къаты ауруйду. «Юсюмде кийимлерим иги затла эдиле да, садакъа тилесем да, бермеучю эдиле», – деучю эди. Алайдан узакъ болмагъан темир жолда мирзеу жюкленнген поездле жюрюй эдиле, аладан акъгъан будай бюртюкчюклени жыйып, чайнап, Сафаргъа алай ашатханын айтыучу эди.

Дунияда жаны саугъа не амалсыз кезиуде да бир мадар чыгъады. Жюн ишленнген артельден бир тиширыу бла танышады. Ыннам кеси сейир этип айта эди, пальто хуржунунда урчукъ башчыгъын табып, анга сапчыкъ ишлеп, жюн ийирип, жанларын алай къалдыргъанын. Кюйген, жылтыргъан солдат шинельлени артельде жангыртып, сау жерлерин бир бирге тигип, артха фронтха иерге да болушханды.

Къалай-алай болса да, кюз артына Къыргъызстаннга юйюрюне жыйылады. Жашларыны биринден – Далхатдан – къалгъанын барысын да саулай табады. Далхат а Кёнделенден окъуна башха жерге кёчгенди. Ол больницада болгъаны себепли, саусузла бла бирге кетгенди. Далхатны саулугъуна ыннам бир заманда да ишекли болмагъанын айтыучу эди. Ёксюз сабийле тургъан юйлени юслеринден да хапарла эшите тургъанды. Къайда излерге, не этерге билмей, кюнле, айла, жылла да озадыла.

Кюнлени биринде, олтуруп тургъанлай, жюрегине исси суу къуюлгъанча болуп, секирип къобуп, эшикге чыгъады. Ана жюрек жашын тапхынчы тынчаймазлыгъын ангылайды. Бир сабий юйню адресин да мадарып, жолгъа атланады. Поездге билет да тапмай, жашыртын минеди. Иги кесек баргъандан сора, къолунда адресни пассажирлени бирине кёргюзтеди. Ол а ыннама терс жанына баргъанын ангылатады, алай былайда да барды сабий юй деп билдиреди.

Поезд тохтагъанлай окъуна, ыннам тюшеди да, ол сабий юйге къарай кетерге таукелленеди. Анда устазлагъа тюбеп, аладан тукъумун айтып сурайды. Къазах, къыргъыз тилде айтсала, ангылай башлайды. Устазладан бири, кетип, Далхатны къолундан тутуп къайтады. Алай жаш, анасын танымай, къатына барыргъа унамай тохтайды. Ыннам къалай ийнандырыргъа билмей, Далхатны быгъынында сепкилин кёргюзтеди. Алай ол: «Мени анамы чачы акъ, жаякълары ичине батып тюйюл эдиле», – деп, даулашып тохтайды.

Далхат кеси унамай тургъанлай, аны устаз, директор да берип иерик тюйюл эдиле да, ананы къоркъууу ол эди. Иги кесек сюелип, не этерге билмей тургъанлай, жашларыны атларын Далхатха тизеди. Ол, терк окъуна сагъайып, ала къарындашлары болгъанны айтады. «Мен аланы аналарыма», – деп айтханда, болгъан затны жазаргъа да керек болмаз.

Мени ыннам, алаша бойлу, сюйдюмлю, шош тиширыу эди. Халкъы бла бирге кёрген затын кюч алмагъанды. Ол къадарында тюбеген затлагъа шукур эте билгенди. Мен жазгъан затла ыннамы узакъ ёмюрюнде, къууанчлы, бушуулу кюнлеринден жаланда бир ненчасыды.

Уруш жыллада, кёчгюнчюлюкде, тау намысын тюшюрмей, миллетин тас этмей, къартына къарагъан, сабий ёсдюрген, эр кишилерин урушдан сакълагъан, таулу тиширыу, баш иеме санга! Бизни тиширыуларыбызны аллай жигитликлери ючюн эсгертме ишленнген болса эди, ыннамы суратын ишлетир эдим.