«Байлыкъдан, ариулукъдан эсе, ийманны, намысны, адепликни сайла»

Аллахутала адамланы бир бирлери бла байлагъанды: жууукълукъ, къарындашлыкъ, нёгерлик бла. Аллай байламлыкъладан бири уа некяхды. Жарсыугъа, юйюрле барысы да ёлюм айыргъынчыгъа дери  сакъланмайдыла, къысха замандан чачылып къалгъанла да аз тюйюлдюле. 

Ислам дин юйюрню чачылыууна къалай къарайды? Аны юсюнден  Герпегежни иймамы Бёзюланы Хаким  хажи  былай айтады:

- Жарсыугъа, бир-бир жаш адамла, юйдегили болгъандан сора, къысха замандан айырылып къаладыла. Бир бирге термилип, сюйюп, бирикген жашны бла къызны араларында кёрюп болмаулукъ не сылтау бла чыгъады?  Ала жашау берген сынаулагъа тёзалмагъанлары,  Аллахуталаны ыразылыгъын алыргъа ашыкъмагъанлары,  бу жолда чырмауладан бирге ётерге хазыр болмагъанлары ючюн. Аллахутала уа, шериатда никяхны жорукъларын тохташдыргъаныча, айырылыргъа не заманда жарагъанын да (талак)  белгилегенди.

Терен сюзюп къарасанг, атала бла  анала сабийлерин тюз юйретмегенлери ючюн жокъду жаш юйюрде тёзюмлюлюк. Аллахуталагъа баш урмагъан, аны танымагъан  сабийин анга къалай юйретирикди?  Къызны къубулта, эркелете ёсдюредиле, ол эрге чыкъса, юй башчысына къалай хурмет этерге, аны атасына бла анасына не кёзден къараргъа кереклисин ангылатмайдыла. Бир-бирде тёзерге, кёрмегенча, билмегенча этген тюз болгъанына тюшюндюрмейдиле.

Жашлагъа уа юй бийчесине жангы жерде,  танымагъан адамланы ичинде болушургъа, къайгъырыргъа борчлу болгъанларын  айтмайбыз. Тиширыу  юйюнден кетгенди  сюйген атасындан, анасындан айырылгъанды. Жангы жууукъланы ичинде ол жунчумай, къоркъмай, алагъа терк юйренирге болушургъа керекди.   

Жарсыугъа, ата-анала кеслерини  сабийлеринде кемчиликлерин кёрмейдиле. Алай келинни, киеуню уа не гитче чурумда да терслерге ёчдюле.

  Эр киши тиширыуну жакъчысыды

Жаш юйюрле  кимни къаллай борчлу болгъанын, таматалыкъны ким этгенин ангыламайдыла. Аллахутала уа Къуранда былай айтады: «Эр киши тиширыуну жакъчысыды. Аллах аланы башхаладан онглу этгенди. Дагъыда ала кеслерини ырысхыларындан къоратадыла…» (4:54).

Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, хадисинде былай айтханды: «Мен сеждени  Аллахуталадан башханы аллында этерге буюрсам эди, тиширыугъа эрине баш урдурлукъ эдим. Эр кишини юй бийчесине аллай уллу эркинлиги барды» (Ибн Маджа). Алай къызланы бу затлагъа юйретебизми? Эринден,  аны жууукъларындан бюсюремеген сёзню эшитсе, Аллахуталанымы тюшюреди эсине  неда менме депми тохтайды ол?

Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, былай айтханды: «Къылыгъы ариуну - ийманы да къаты. Сизни арагъызда эм ахшыла – юй бийчесине иги болгъанла, хурмет этгенледиле» (аль-Тирмизи, ибн Хибибн

Хиббан бан). Аллахны келечиси шарт ангылатады:  бизни Жаратханны ыразылыгъына ариу халли, намыслы муслийманла тийишли боллукъдула. Тиширыугъа (анасына, эгечине, юй бийчесине, къызына) иги болуу да аллай ахшылыкъладанды. 

Сый, хурмет унутулгъан  юйде берекет да жокъду. Эр киши юй бийчесине жаланда кесини излемлерин, сюйгенин толтургъан адамгъача къараса болады алай. Керегин тапдыра эсем, сюймеклик, намыс неге керекдиле деп суннганла терсдиле.  Тиширыу да эрине къулунача, аны буйрукъларын, кюсегенин тапдыргъан адамгъача къарагъаны да терсди.

  Талак -  ауур оноуду  

Талак  эр киши юй бийчесини, сабийлерини андан ары жашауларыны, къадарларыны юсюнден сагъыш этмегинин кёргюзтеди.  Тиширыуну ата юйюне ашырып,   жашауун къураргъа  кюрешедиле.  Кёпге бармай,  къызлагъа къарай, жангы сайлау башлайдыла.  Не къайгъы - бири  кетсе, экинчиси, ючюнчюсю да келирле. Юйдегили къаллай бир сюйсенг да, аллай бир бол, деп алданадыла жашла.

Ата юйюне къайтхан жарлы тиширыу а кесини, сабийлени башларын кечиндириуню къайгъысына киреди.  Ол тюз тюйюлдю, алай, жарсыугъа, жамауатда алай тохташып къалгъанды.

 Жаланда андан ары бирге жашаргъа  онг болмаса, эки жанындан бирини эркинликлери бузулса, юйюр чачылмаса, сабийлеге, неда юй бийчеге зулмучулукъ сынатылса айырылыргъа боллукъду. Бизде уа къалайды? Бир затда келишмеселе,юйлерине кетип тебирейдиле. 

Аллахутала Сыйлы Къуранда былай айтады: «Аланы арасында келишмеулюк тууарыгъына къоркъа эсегиз, жашны, къызны жанындан да келечиле жиберигиз. Экиси да жарашыргъа сюйгенлерин айтсала, Аллах алагъа болушурукъду. Ол  билимлиди, хапарлыды».

  Айырылса да, эр кишини тиширыугъа, сабийлерине жууаплылыкъ кетерилмейди.  Аланы юй, билим, жашау этерге ахча бла жалчытыргъа борч къалады.   Айтырыгъым, юйюр жашау бла байламлы сорууланы юсюнден тийишли билим алыргъа керекбиз. Ансыз  айырылыугъа жарсыуладан эркин болгъангача  къарарыкъбыз.

Аллахутала бизни тюз жолгъа салып, ийманыбызны, сабырлыгъыбызны кючлесин.