Къадар кече Аллахха табыннган минг айны берекетин аллыкъды

Муслийманлагъа сыйлы Рамазан айны экинчи жарымы башланнганды. Бу кезиуню къалай ётдюрюрге керекди, Къадар кечени, фитир садакъаны магъаналары недеди? Биз бу сорууланы  Аль-Азхар ислам университетни выпускниги «Ислам в Евразии» регионла аралы дин газетни баш редактору Аккайланы Хасим хажиге бергенбиз.

- Хасим хажи, Рамазан айны ахыр он кюню бютюнда сыйлыгъа нек саналадыла?

- Ораза Аллахуталадан келген  уллу саугъады. Ол санларыбызны, жаныбызны, ниетлерибизни ариуларгъа, Аллахны ыразылыгъына жетерге онг береди.   Мухаммад файгъамбарны (Аллахны саламы анга болсун) хадислеринде айтылгъаныча,   ийманын кючлеп, битеу жумушларын, ниетлерин да Аллахны ыразылыгъын табыугъа жоралагъан, анга  табыннган  адамны битеу   гюняхлары кечилип, ол тюз къагъанакъ сабийча таза болады. 

Андан сора да, бу Рамазанда муслийманлагъа Сыйлы Къуран берилип башлагъанды. Ислам алимле уа, хадислеге таянып, бу айны ючге юлешедиле. Аны биринчи он кюнюн тилекле этип, намаз къылып  ётдюрген муслийман Аллахны ырахматлыгъын табарыкъды.  Экинчи он кюню – кечимликди,   гюняхларыбыздан  тазаланыргъа онгубуз барды. Ахыр он кюню уа жаханим отдан азатлайдыла. 

Мухаммад файгъамбар Рамазанны ахыр он кечесин жукъламай, намазла, тилекле этип ётдюргенди. Аиша, ол  бел бауун къаты къыса эди, дегендиле. Аны уа къалай ангыларгъа боллукъду? Мухаммад (Аллахны саламы анга болсун) кече жууукъларын-ахлуларын да уятып, бизни жаратхан Аллахха къуллукъ этип тургъанды. Ол кечелени межгитде ётдюргенди.  Бу кезиу сыйлы болмаса, файгъамбар анга аллай уллу эс бурлукъ болмаз эди, баям.

Экинчиден а, бу кезиуде биз Къадар кечени сакълайбыз. Менден Къадар кече  къачан болады, деп соруучудула. Хадиследе уа аны юсюнден былай айтылады: «Къадар кечени Рамазан айны ахыр он кечесинде излегиз – экиге бёлюнмеген кечелеринде». Алимле   ол Рамазан айны 27-сине тюшеди деген акъылгъа келгендиле, алай аны жаланда Аллах биледи. Ол 25, 27, 29, неда башха кечеге тюшерге да боллукъду.  

- Къадар кечени  муслийманла   алай термилип нек сакълайдыла?

- Сыйлы Къуранда Аллахутала аны юсюнден былай  айтады: «Биз Къуранны Къадар кече тюшюргенбиз».  Алимлени оюмларына кёре, Сыйлы Китап толусунлай  сакъланнган жеринден жерге жууукъ кёкге биринчи ол кече тюшюрюлгенди.  Ызы бла  23 жылны ичинде аятлагъа, суралагъа юлешинип, Мухаммад файгъамбаргъа келип тургъанды.

Къадар кече этилген намазла, тилекле   минг айны ичинде тохтаусуз Аллахха табынып туруугъа тенгдиле. Файгъамбаргъа юйдегиси Аиша бу заманда не зат тилерге боллукъду деп соргъанды. Ол а былай юйретгенди: «О, Аллахым, сен керти хакъ болуп, гюняхланы кечиучюсе, кечмекликни сюесе,   мени  гюняхларымы кеч». 

Къадар кече дегенни уа алимле юч тюрлю ангылатадыла. Биринчиден, «къадар» деген сёз арап тилген «сыйлы» деп кёчюрюледи. Башхача айтханда,  ол  эм даражалы, деменгили кечеди. Экинчи жаны бла алып айтханда, ол  адамны келир жашауу, деп да ангылатылады. Аллах   жылны ичинде боллукъ ишлени, битеу оноуну да жерге ол кече тюшюреди. Аны ючюн, я Аллах,  мени къадарымы ариу эт, деп   тилерге тийишлиди.  Ючюнчюден а, айтханыбызча, бу кече садакъа берирге, тилекле, намаз этерге, Сыйлы Къуранны окъургъа керекди. Этген къуллугъубуз минг айны ичинде тохтаусуз табыныугъа тенгди.

Мухаммад сахабларына быллай хапар айтханды: Мусса файгъамбарны къауумунда бир адам 83  жылны ичинде сауутларын тешмегенлей, Аллахны жолунда къазауат этип, динни жайып айланнганды. Сахабла, алайда тургъанла да анга  ушаргъа сюйгенлерин айтхандыла. Мухаммад а алагъа: «Аллах сизге андан да уллу саугъа этгенди – Къадар кечени. Ол кезиуде  Аллахха табыннган минг айны берекетин табарыкъды»,-дегенди.

Минг ай а 82 жылгъа жетеди – адамны орталыкъ жашау ёмюрю. Ма алай бла сау жашауубузну излеген саугъаны бир кечени ичинде табаргъа боллукъбуз.

- Межгитге барыргъа онгу болмагъан адам а юйде этерге эркинмиди ол жумушланы?

- Болады, бютюнда тиширыулагъа. Файгъамбар  тиширыуну межгити юйдеди, дегенди. Алай бла кече туруп, абидез алып, Къуран окъургъа, тилекле, дууала этерге боллукъду. Тилекни кючю уа бек уллуду, ол   бизге Аллахдан берилген саугъады, кесинге, жууукъларына болушлукъ тилерге уялыргъа жарамайды.    

- Оразаны ауругъанла, къартла тутмазгъа эркиндиле. Алай ала кяфара чыгъарыргъа керекдиле. Аны да ангылатсанг эди.

- Акъылбалыкъ,  акъылындан кем болмагъан, саулукълу муслийманлагъа ораза  борчду.   Андан   жолоучула, сабийден ауругъан тиширыула, ёшюн салгъан анала эркин этиледиле. Алай ала туталмагъан кюнлерин    тёлерге керекдиле.

Оразадан къарт-къарыусузла, хронический ауруулары болгъанла,   дарманла ичип тургъанла эркин этиледиле. Кяфара уа алагъа буюрулгъанды. Башхача айтханда, Рамазан айны  хар кюнюнде ала бир къарыусуз, факъыр, ач адамны тойдурургъа керекдиле.

Арап тилде «сахъ» деген ёлчем барды:  муслийманла жашагъан жерледе бютюнда кенг жайылгъан аш  (мирзеу, арпа, пиринч, къургъакъ финикле, хурма  болсунла)  сыйыннган сауут. Орта эсеп бла анга 2,5 килограммгъа жууукъ киреди.  Будай багъаракъ болгъаны ючюн,  аны жарымы  бериледи. Оразаны туталмагъан муслийман хар кюн да аллай сауут бла юлюшюн чыгъарып, къарыусузлагъа берирге тийишлиди. 

 Бюгюнлюкде уа аны ахча бла ёнчелеп къоядыла. Республиканы Муслийманларыны дин управлениясы билдиргенича уа, быйыл бир адамгъа кяфара, фитир садакъа да 100 сомгъа жетгенди. Андан кёбюрек берирге сюйгенни аллай онгу барды, алай андан аз этерге уа жарарыкъ тюйюлдю. Къысха айтханда, оразаны ауруп, къарыусуз болуп туталмагъанла оздургъан хар кюню ючюн  100 сомну тёлерге, неда   бир ач адамны тойдурургъа керекдиле. Ахчаны тийишли жерге тапдыргъан Аллахны аллында борчун толтургъаннга саналады.

-  Кяфараны межгитге берип къояргъа боллукъмуду?

- Хау, жаланда аны ангылатып тёлерге керекди, ол башха  жумушлагъа къоратылмаз ючюн.  Кяфара уа жарлы, факъыр адамны юлюшюдю. 

- Фитир садакъагъа уа кимле тийишлидиле?

- Биринчиден, ол не зат болгъанын ангылатайыкъ. Оразаны кезиуюнде адам кеси да билмей бир тапсыз зат этерге, гюняхха кирирге боллукъду. Фитир а аладан тазаланыргъа болушады. Ол юйюрде хар адам башына  тёленеди, оразаны тутханлагъа, тутмагъанлагъа, сабийлеге да, ол Рамазан айны ахыр он кюнюнде туугъан эсе да.   Бир-бир алимле уа ананы къарынында балагъа да чыгъарыргъа боллукъду фитирни дейдиле. Ол къолайсызлагъа, факъырлагъа тийишлиди. Фитир фарыз тюйюлдю, ол къаты сюннетди. Башхача айтханда, Аллах бизге борч этген затланы толтурмай къойгъан гюняхды, фитир а ол къауум жумушлагъа кирмейди. 

Бу садакъаны башха магъанасы да барды – социальный. Ораза бошалгъан кюн хар муслийман юйде да хант столла хазырланадыла, ариу ашла этип, къонакъланы сыйлайдыла, байрамла къураладыла. Алай къолайсызланы уа аллай онглары жокъду. Фитир садакъа уа ала да бу байрамдан юлюшлю болсунла деп чыгъарылады.

- Бирле сау жылны харамлы затла бла кюрешип, сёз ючюн, аракъы да ичедиле, тютюн да тартадыла, Рамазан айда уа ораза тутадыла. Алай артда уа жангыдан аман къылыкъларына къайтып къаладыла.

- Адамны ичинде болгъан ниетлени жаланда Аллах биледи, башхаланы терслерге биз эркин тюйюлбюз. Алай сен айтхан барды. Оразаны тутханма деп тынчайып къалыргъа жарамайды, ол къабыл кёрюлгенин бла къалгъанын биз билмейбиз.  Файгъамбарны сахаблары жылны жарымын, я Аллах, мени Рамазан айгъа дери сау-саламат жетдир деп тилегендиле. Ол бошалгъандан сора уа жылны экинчи жарымында ораза айда этген къуллукъларыбызны къабыл кёр, деп  тургъандыла. 

Бизге бу ай аман ниетледен, къылыкъладан тазаланыргъа берилгенди, алай адам  аланы излеп тура эсе, ол  тилеклери  къабыл этилмегенлерини белгисиди. Аллай адам  оразасын, тилеклерин Аллах ючюн толтуралмагъанды. 

- Билмейме, мен терс да ангылагъан болурма, алай арт кезиуде  аууз ачханда, арапча анга ифтар дейдиле, кафелеге барып, бирге жыйылып, аш-суу артыкъ хазырланып, уллу зырафлыкъ этиледи. Алай ислам бизни  алай жумушладан, токъ къарындан сакъланыргъа чакъырады.

- Аууз ачыуну юсюнден   хадиследе былай айтылады: муслийманнга аууз ачдыргъан адамгъа ол кеси да  ораза тутханча сууаплыкъ жазылады. Аны ючюн ифтар ариу адетди, ол жамауатда дин къарындашланы, эгечлени араларында байламлыкъланы кючлерге болушады. 

Алай сен тюзсе, бу жумушлада зырафлыкъ болмазгъа керекди.  Мен тыш къыралда окъугъан кезиуде алимле  оразаны бирле къарынларына бойсундуруп къоядыла, дегенлери эсимдеди. Кюнню ичинде Аллахны да сагъынмай, жаланда ашны юсюнден сагъышха кетип,  сау кечени хант столланы артында ётдюрюп тургъанла бардыла. Алай оразаны  магъанасы  ачлыкъ сынауда угъай, бек алгъа Аллахха къуллукъ этиуде, анга табыныудады. Сау кюнню ичинде ач, суусап болгъан адам а къатында жашагъан къолайсызны  жашауун ангылап, жандауурлукъгъа эс буруп башлайды.

Исламда эки уллу байрам барды – Ораза эм Къурман.  Бу кюнледе бир бирни сыйларгъа, ыразылыкъны берирге, къол тутаргъа керекбиз. Кёлкъалды болгъан бар эсе, кечгинлик тилерге, жарашыргъа тийишлиди.  Ораза тутмагъан адамны къара чёпге салмай, аны да  алгъышларгъа керекди. Ким биледи, ол анга этилген хурметни эсине алып, келир жыл ораза тутханладан болур эсе уа.