Тарых

    1941 жылны кюз артында гитлерчи аскерле Украинаны жерини асламын, Белоруссияны, Молдавияны, Литваны, Латвияны, Эстонияны эм Россей Федерацияны бир-бир областьларын къолгъа этген эдиле. Душман, Ленинградны къуршоугъа алып,  баш кючлерин Москваны тийрелерине жыйышдыргъанды. Аны бла бирге, къыралыбызны юч жанына ычхынып, Дондагъы Ростовну бийлегенди. Фашист командованияны «Барбаросса» планында Кавказны ууучлаугъа уллу магъана берилгенди.

Айланы «Къарачай-малкъар-орус сёзлюкде» берилген атлары
Башил ай - январь.
Байрым ай – февраль.
Тотурну (ауузну) ал айы – март.
Тотурну (ауузну) арт айы – апрель.
Хычаман (хычауман) ай – май.
Луккур (луккул) никкол ай – июнь.
Жайны ал айы (элия) ай – июль
Жайны арт айы (къыркъар) ай – август.
Къыркъаууз (кюз ай) – сентябрь.
Кюзню арт айы (этыйыкъ ай) – октябрь.
Къач ай (абустол ай) – абысто(амыстол) ай – ноябрь.
Эндреуюк (андыреуюк ай абустолну арт айы) – декабрь.

 Алгъаракълада белгили тарыхчыбыз Мызыланы Исмайылны Малкъар ауузуну юсюнден статьясын басмалагъанбыз. Бюгюн аны Чегем тарыны юсюнден жазгъанлары бла шагъырей этебиз.

  Бурун заманладан бери адам табийгъат бла хайырланыргъа итиннгенди,  Аллахдан келген къудуретни бузмай, аны бла тап келишиулюкде жашаргъа (хау, бюгюнлюкде хал бираз башхаракъды). Адам улуну  биринчи къол усталыгъына, искусствосуна аны кийиз жарашдырып тебирегенин санаргъа боллукъду. Ол  инсаннга къыйын табийгъат болумладан сакъланыргъа, кёлюн жарыкъ этерге да болушханды. Дуния башында жашау - турмуш кереклерине бу амалны хайырланмагъан этносну табаргъа бек къыйынды.

  Къабарты-Малкъарны биринчи профессионал алими-археологу, тарых илмуланы кандидаты, КъМР-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусу Мызыланы Муссаны жашы Исмайылгъа быйыл декабрьде 78 жыл толлукъ эди.  Ол  Кавказны тарыхын тинтиу бла кюрешип, аны уста билгенден сора да, Востоковедлени битеусоюз ассоциациясыны  керти члени болгъанды, СССР-ни Илмула академиясыны география обществосуна киргенди.

   Бронтой Янгович Бедюров, алтай поэт, Алтай Республиканы халкъ жазыучусу,  востоковед-тюрколог 1947 жылда  Онгудай элде туууп, Куладада ёсгенди. Москвада М. Горький атлы адабият институтда эм СССР-ни Илму Академиясыны востоковедение институтуну аспирантурасында окъугъанды. Иги кесек назму жыйымдыкъны, тарых чыгъармаланы, кёчюрмелени да авторуду. 

                                                  Кёкге жолу жабылгъан эди

                                                            Экижашар, ючжашар, тёртлю….

                                                                      Ыннамы айтханларын эсге тюшюре...

    Озгъан ёмюрню жыйырманчы жылларында Глоуланы Рамазан белгили адам болгъанды. Ол кеси Учкулан районда Къарт-Журт элде жашагъанды. Къарачай областьда жоллагъа, кёпюрлеге оноу этгенди, аны къолу жетмей хазна бузулгъан зат жангыртылмагъанды.