Тау ауушланы жанларын аямай къоруулагъандыла Къабарты-Малкъар фашист ууучлаучуладан азатланнганлы -76 жыл

    1941 жылны кюз артында гитлерчи аскерле Украинаны жерини асламын, Белоруссияны, Молдавияны, Литваны, Латвияны, Эстонияны эм Россей Федерацияны бир-бир областьларын къолгъа этген эдиле. Душман, Ленинградны къуршоугъа алып,  баш кючлерин Москваны тийрелерине жыйышдыргъанды. Аны бла бирге, къыралыбызны юч жанына ычхынып, Дондагъы Ростовну бийлегенди. Фашист командованияны «Барбаросса» планында Кавказны ууучлаугъа уллу магъана берилгенди. Ростов областьны, Краснодар эм Ставрополь крайланы кёп мирзеу берген районларын, Бакуну, Грозныйни нефть чыкъгъан жерлерин иелеселе, аскерлери,  азыкъ,техникалары уа отлукъ бла толу жалчытыллыкъ эдиле. Ол себепден бургъан  эдиле немислиле югга уллу кючню.

  Къыркъ экинчи жылда гитлерчиле, Ставропольну алып, Кавказ тауланы этеклерине жууукълашхандыла. Немислилени Грозныйге бла  Бакугъа жолларын Бахсан, Терк эм Урух череклени жагъаларында кесер ючюн, Баш Командованияны Ставкасы 1942 жылда сегизинчи августда 9-чу эм 44-чю армияладан аскерлени север группасын къураргъа оноу чыгъаргъанды эм алагъа башчылыкъ этерге генерал-лейтенант И.И.Масленниковха буюргъанды. Бир аздан ол группагъа 37-чи армияны аскерлери да къошулгъандыла.  Болсада фашист аскерлени тыяргъа къолдан келмегенди. Онунчу августда ала Минеральные Воды эм Пятигорск шахарланы алгъандыла.
  Немислиле бизни республиканы жерине кирген биринчи кюнледе окъуна къызыу сермешле башланнгандыла. Душманны 23-чю танк дивизиясы Прохладныйге ёшюн ургъанды. Аны 26-чы запас жаяу аскер бригада эм Полталава танк училищени курсантлары къоруулагъандыла. Ала ол сермешде 14 фашист танкны эм эки жюзден аслам солдатны бла офицерни жокъ этгендиле. Болсада 26  августда Прохладный немислилени къолларына тюшгенди.
   Совет аскерле Къабарты-Малкъарны хар эли ючюн жигитлеча сермешгендиле.  Душман Биринчи Къызбурунну къатында 910 тарих бла белгиленнген дуппурдан ётюп, Нальчик таба жол алыргъа керек эди. Экинчи гвардиячы жаяу аскер дивизияны солдатлары бла  офицерлери эм «Выстрел»  курсланы курсантлары алайда душманны кёп адамын къыргъандыла, техникасын бузгъандыла.
   Аскерлерини алгъа терк баралмагъанлары Гитлерни тынгысыз этгенди (ол а бек ашыгъа эди нефть чыкъгъан районлагъа ие болургъа). Кавказда уруш бардыргъан солдатларыны кёллерин кётюрюр мурат бла фюрер, «А» аскер группаны башчысы генерал-фельдмаршал Листни къуллугъундан кетерип, аны орнуна Клейстни салгъанды. Кёп къоранч  тюшгенине да къарамай, немислиле, битеу  кючню салып, алгъа мыллык атхандыла. «Мени душманым генерал-полковник Клейст,-деп жазгъанды генерал И.И.Масленников.  -Моздокга келип, кесини аскерлерин Грозныйни теркирек алыргъа чакъыргъанды. Он кюнню ичинде къаты сермешле тохтаусуз баргъандыла. Клейст бла мени арабызда узакълыкъ 15-20 километр эди. Ол кюн сайын жангыдан-жангы танк бёлюмлени манга къажау жиберип тургъанды. Бир кюн а бизни позицияларыбызгъа 350 фашист танк чабыууллукъ этгендиле. Кёкде онла бла самолётла сермешгендиле. Немисли танкла бир-бирледе мени командный пунктума 2-3 километрге  жууукълашхандыла. Манга урушха ахыр резервни кийирирге тюшгенди – гвардияны. Ол заманда душман артха ыхтырылгъанды».
   Алай фашист командование, не къыйын болса да,  тау ауушланы алыргъа умутун юзмегенди. Клухор эм Морх ауушладан Элбрусну  тийресинде иги кесек аскерлерин келтиргенди. Немислиле бери шпионла, диверсантла жибергендиле, парашютистле атхандыла. Бахсан ауузну бла  Нальчикни  араларында байламлыкъны бузуп, Тырныаууз вольфрам-молибден комбинатны алыр ючюн, энчи юйретилген альпинист-снайперледен  десант атхан эдиле. Жесирге тюшген немисли солдат айтханнга кёре, ала уруш аллы жыллада Къабарты-Малкъаргъа туристлеча келип айланнган адамла болгъандыла. Элбрусну тёппесине да чыкъгъандыла. Ауушланы хар чыгъышы белгиленнген картала бла жалчытылгъандыла.
   1942 жылда 21 августда гитлерчиле Элбрусну башына чыкъгъандыла эм анда  фашист штандартла орнатхандыла. Аны юсюнден Германияны радиосу, газетлери эм Гитлерни ставкасы: «Кавказны эм бийик тёппесинде – Элбрусда – ючюнчю рейхни байракълары чайкъаладыла. Кавказ саулай да къолгъа тюшерге эм Совет Союзну арты болургъа кёп къалмагъанды»,-деп, битеу дуниягъа къычырып тургъандыла. Экинчи дуния урушну запад-германлы тарыхчыларындан бири К. Типпельскирх жазгъаннга кёре, «альпинизмни ол жетишимини не тактика, не стратегия жаны бла да бир тюрлю магъанасы болмагъанды».
   Баш Командованияны Ставкасы Закавказье  фронтну башчысына ауушланы къаты къоруулауну къураргъа эм душманны аладан ётдюрмезге буюргъан эди. Артыкъда бек Аскер-Гюржю, Аскер-Осетин жолланы, Бийчо, Тонгуз-Орун ауушланы. Терс-Къолну къорууларгъа 242-чи тау-жаяу аскер дивизия жиберилген эди. Огъары Бахсаннга  уа - курсантланы тамата лейтенант  Березин башчылыкъ этген отряды. Бахсан ауузну  ауушларын къоруулагъан совет аскерчилени араларында Къабарты-Малкъарны жашлары да болгъандыла: К.М.Маршанов, Макытланы С.И.,  Асанланы Х.А, Ч.Х.Кушбоков, С.М. Ушанов, В.Т. Михайленко эм башхала.
   1943 жылда 11 январьда Къабарты-Малкъар толусунлай азатланнганды. Ол кезиуде Закавказье фронтну башчылары совет альпинистлени къауумуна  Элбрусну башындан фашистлени байракъларын кетерирге буюргъанды. Н.Гусакны башчылыгъы бла бизни альпинистлерибиз ол буйрукъну бет жарыкълы толтургъандыла эмда 13 февральда фашист штандартланы чыгъарып атып, совет  байракъланы орнатхандыла.
  Къабарты-Малкъар ючюн сермешледе къыралыбызны халкъларыны шуёхлукъларыны деменгили кючю бютюнда туура ачыкъланнган эди. Бизни республиканы гюржюлю, эрменли, азербайджанлы дивизияла къоруулагъандыла.
   СССР-ни Баш Советини Президиумуну 1944 жылда 1-чи майда чыгъарылгъан Указы бла «За оборону Кавказа» майдал тохташдырылгъанды. Аны ал бетинде Элбрусну сураты барды.

Текуланы Хауа.
Поделиться: