Къураучу хунери бла адамланы ызындан тизе билгенди

Асанов атлы колхозну жылкъы фермасыны таматасы Оракъланы Хамит къыркъ тёртюнчю жылда жетинчи мартда Хаймашадан юйге бир ненча кюннге солургъа келген эди. Бешжыллыкъ къызчыгъы Зоя, арбазгъа кирген атасын кёрюп, аллына чапды. Хамит, аны къойнуна алып, босагъадан атлагъанлай, юйге къууанч келди. Юй бийчеси Рахиймат азыкъ этерге киришди...

Экинчи кюн эрттенликде эртте уа Мухолну адамларын башлары гетен бла жабылгъан автомашиналаны гюрюлдеген тауушлары уятды. Аладан бири Оракъланы юйлерини аллында тохтады. «Жолгъа хазырланыгъыз, терк болугъуз, эки сагъатдан кеч къалып, жарарыкъ тюйюлдю, бек керекли затларыгъызны алыгъыз», – дедиле аскерчиле. «Муну да алыгъыз, анда керек болур», – деп, офицер Рахийматха быстыр тикген машинкасын кёргюзтдю...

Нальчикде темир жол станцияда, ары дери тардан тышына чыкъмагъан, автомашинагъа, поездге да минмеген Зоячыкъ, вагоннга къууанып минди. Билмей эди сабийчик атасы, анасы бла бирге аны да азап жолуна чыгъаргъанларын, ангыламай эди ишни болумун. Ары дери тынгылап, мугурайып тургъан тиширыула, эшелон тебирегенлей, жиляп-сарнап башладыла. Ала жилягъаннга Зоя да жиляды.

Эки ыйыкъ озуп, поезд Къазах ССР-ни Акмолинск областына жетди. Таулу юйюрлени тёгерекдеги эллеге юлешдиле. Оракъ улуну юйюрюн «Джоломбет» деген рудник болгъан жерге келтирдиле. Бир къазахлы киши аланы сарайына къойду. Ары салам ташып, кёп кечелени аны юсюнде жатаргъа тюшгенди – Хамит зылдыдан юйчюк ишлегинчи.

Акмолинскени аулакълары кёчгюнчюлеге «жарыкъ тюбемеген эдиле» – бетни кюйдюрген сууукъла къартны, жашны да апчытхандыла. Боранда ажашып, ёлгенле да болгъандыла.

Киши жеринде жашау этген, не айтырыгъы барды, тынч тюйюл эди. Хамит бла Рахиймат, не бек къыйналсала да, сабийлерин сакъларгъа кюрешгендиле. Къаллай ишден да артха турмагъандыла. Юйюр тамата жашлары бла бирге мал кютгенди. Сабийлени окъутургъа керекди деген акъыл а башындан кетмегенди. 1947 жылда Хамит Зояны школгъа элтгенди – биринчи классха. Алай къызчыкъны окъургъа алыргъа унамагъандыла. Кёчгюнчюлени сабийлерин школгъа алыргъа эркинлик жокъду, деп къойгъандыла. Аллай ыспассызлыкъны, учузлукъну кётюралмай, Хамит жюреги жарылып ёлгенди. Жан ала туруп, окъугъуз, билимли болугъуз, деп, сабийлерине осуят этгенди.

Экинчи жыл бир халал жюрекли адамны болушлугъу бла Зоя школгъа жюрюп башлагъанды эм 1955 жылда жетинчи классны жетишимли бошагъанды. Андан ары окъургъа бир тюрлю онгу жокъ эди. Жашар, ашар ючюн а ишлемей не мадар? Онбешжыллыкъ къыз «Каззолото» трестни «Джоломбет» руднигини 6-чы номерли шахтасында ишге тохтайды. Бузлагъан магъаданны, алгъа гетменле бла ууатып, сора кюрекле бла жюк ташыучу машиналагъа жюклейдиле. Сууукълугъ а 35 градусха жетеди. Зояны уа юсюнде аллай сууукъгъа чыдарча жылы кийимлери жокъ эдиле. Къар боранла, этинге-женинге ётген сууукъ желле, жаш къызчыкъны угъай, кимни да жунчутурукъ эдиле. Тёзюмю тауусулгъандан сора, участканы таматасындан тилеп, шахтаны башындан тюбюне тюшгенди – 450 метр теренликге. Анда да иш тынч тюйюл эди, смен марда – 25-30 вагонетка жюклерге. Алай бир игилиги – жылылыгъы (къоркъуулу болса да). Уулу газны солуп, ол эки кере да ёлюрге аздан къалгъанды.

Къалай уллу зорлукъ, артыкълыкъ эди ол: бир тюрлю хаталары болмагъан адамланы, ёмюрледен бери жашап келген журтларындан айырып, элтип, къуру ёзенлеге атханлары. Ачлыкъдан, жаланнгачлыкъдан, аны юсюне да ыспассызлыкъ сынап, сатхычлагъа санагъанлары ючюн, жюреклери къыйналып, кёпле дуниядан замансыз кетгендиле.

Халкъы эм кеси кёрген къыйынлыкълагъа да къарамай, Оракъланы къызы Зоя Туугъан журтубузну патриоткасы болгъанлай къалгъанды. Совет властьны бир заманда да аманламагъанды. Алай этерге уа аны сылтауу бар эди. Аппасы Асанланы Саламгерийни беш жашындан бири да кеси ажалы бла ёлмегенди. Коллективизацияны кезиуюнде битеу болгъан ырысхысын сыйыргъандыла. Тамата жашын – Алийни серебряковчула илишаннга салгъандыла. Шыйыхны, 1937 жылда тутуп, ол жыл ноябрьде ёлтюргендиле. Жалгъан дау бла тутулгъан Хамит 1944 жылда Норильскеде ёлгенди. Алибий бла Межгит Уллу Ата журт урушдан къайтмагъандыла. Зояны атасыны эгечи – Оракъланы Фаризат – медицина службаны тамата лейтенанты – Москваны къоруулаугъа къатышханды, гитлерчиле бла Сталинградда, Днепрни эм Висланы жагъаларында сермешгенди, орденле эм майдалла бла саугъаланнганды.

Ишлеген да эте, Зоя ингир школда 10-чу классны бошагъанды. Комсомолгъа киргенди. Жер тюбюнде кёмюр къазгъанында, школда дерследе олтургъанында, юйню тизгинин жыя кюрешгенинде да, Мухолну кёз аллына келтиргенлей тургъанды. Тюзлюк тохташдырылып, малкъар халкъ туугъан тауларына къайтыр заман келлигине ийнаныулу-гъун тас этмегенди.

Насыпха, аллай кюн да келди. 1963 жылда Къабарты-Малкъар къырал университетни литература факультетин бошап, эки жылны Огъары Малкъарны орта школунда орус тилден бла литературадан дерсле берип турду. Нальчикде 11-чи орта школда ишлегенинде, аны комсомол организацияны секретарына айыргъандыла. Баям, къураучу хунерлиги ол заманда ачыкъланнган болур эди. Зояны башчылыгъы бла школну комсомол организациясы шахарда бек игиледен бири болгъанды. Директор М.В. Гуренко, къызны ишине бюсюреп, партиягъа кирирге кёллендиргенди эм биринчи рекомендациясын да кеси бергенди.

Андан сора, кёп бармай, Оракъланы къызны комсомолну обкомуна инструкторгъа алгъандыла, эки жылдан а ВЛКСМ-ни Нальчик шахар комитетини секретарына айыргъандыла. Къуллугъуна тийишлиликде комсомолчуланы эм жаш тёлюню партияны оноуларын, производство планланы толтуруугъа тизгенди. Культура, спортну айнытыугъа тири къатышыргъа чакъыргъанды.

Ол билимин, профессионал усталыгъын дайым ёсдюргенлей тургъанды. Мында марксизмни-ленинизмни ингирги университетин, Ростовда бийик партия школну бошагъанды. Жамауат ишге тири къатышханды, депутатланы Ленин район Советине, комсомолну Нальчик шахар комитетине членнге айырылгъанды. КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомунда инструктор, секторну, партия архивни таматасы да болгъанды. КъМР-ни бек жангы историясыны документация арасына, Урунууну эм халкъны социальный жаны бла къоруулау министерствода социальный учрежденияланы бёлюмюне башчылыкъ этгенди.

Зоя Хамитовна, пенсиягъа чыкъгъандан сора да, ветеранланы республикалы советинде ишлеп тургъанды, Ата журт урушха къатышханланы, къыяулуланы, къартланы,          къарыусузланы социальный болушлукъ бла жалчытыугъа уллу эс бургъанды.

                                     

                                            

 

Текуланы Хауа.
Поделиться: