«Бу жашау жолну энтта да ётерге буюрулса, алгъа таукел барлыкъ эдим»

Белгили штангачы Хаджи-Мурат Тырныауузда 1985 жылны 27 мартында Аккайланы Магометни бла  Фатиманы юйюрлеринде туугъанды. Спорт бла кюрешип гитчелигинден башлагъанды – беш жылында атасы аны спорт секциягъа элтгенди. Хаджи-Мурат жюзюуден башлагъанды, артда боксдан, каратеден жарау этгенди. Штанганы уа умутландыргъан гёжеф онбир жылында алгъанды эм, спортну бу тюрлюсю анга жуукъ болгъанын ангылап, кесин саулай да анга жоралагъанды. Аллах берген фахму, къадалып кюрешиу, ахшы тренерлени къолуна тюшгени - спортчуну жетишимлилигини мурдорудула. Битеу бу шартла Аккай улуну халисинде болгъандыла. Атлетни Маккаланы Махти бла Жаппуланы Магомет юйретгендиле.  Алгъа шахар, муниципал даражалада жаш тёлю турнирлеге къатышханды, алада хорламай да къалмагъанды. 2004 жылда уа къыралны жыйымдыкъ къауумуна киргенди, алай бла халкъла аралы эришиуледе сынашыргъа онг чыкъгъанды.

Уллу белгилилик атлетге Афиныледе Олимпиададан сора келгенди. Анда жерлешибиз сермеп – 185, тюртюп да 220 килограммны кётюргенди, алай бла туугъан республикасына кюмюш майдал бла къайтханды. Ол кюнню эсгере, атлетни атасы бла анасы заман тохтап къалгъанча кёрюннгенин айта эдиле. «Хаджи-Мурат аллай бир къыйын, кюч салып, умуту толуруна ийнаннганбыз. Сагъышларыбыз жангыз аны юсюнден эдиле. Ол кече битеу къоншула, жууукъ-ахлула да арбазгъа жыйылгъандыла. Къаллай бир адам сёлешгенди, алгъыш айтып. Жашыбызны хорламына къууаннганланы барысына да ыразылыгъымы бидиреме», – деген эди атасы.

Олимпиададан сора жыллада да гёжеф атын айтдырырдан къалмагъанды. Экинчи олимпиадада, 2008 жылда, доммакъ майдалны къытханды. Оюнлагъа дери эки жылгъа жууукъ заманны уллу турнирлеге къатышмагъаны ючюн, команданы баш тренери Давид Ригерт аны къауумгъа ахыр такъыйкъалада къошханды. Мында Хаджи-Мурат битеу да 402 килограммны кётюргенди, аны озгъан Къазахстандан Илья Ильин – 406, Польшаны келечиси Шимон Колецкий 403 килограммны алгъан эдиле. Хаджи-Муратны «алтындан» жаланда 4 килограмм айыргъандыла. Баям, ол кезиуде баш тренер жангылмаса, Аккай улу биринчи жерни ычхындырлыкъ тюйюл эди.

Олимпиададан сора интервьюсунда Хаджи-Мурат спортда болгъан кемчиликлени юслеринден шарт билдиргенди. Андан сора Ригерт таулу жашха ачыкъ, «исси  къанлы» аны бла бирге уллу кишилиги болгъан адамды дегенди. Хаджи-Мурат оюм этгенден, болгъан затны юсюнден буюкъмай ачыкъ айта билиу, жигитлилик таза эр кишини белгилеридиле: «Атам бу шартланы    гитчелигимден сингдиргенди. «Исси къанлыкъ» а миллетибизни шартыды, ол барыбызда да, аз-кёп болса да, тюбейди. Сора, адамны даражасын тюшюрмей, кёлюне тиймей, хар нени да керти болушун айта уа билеме». Олимпиададан сора кёп жыл ётгенде, бизни бла ушагъында: «Аллахха, аны къадарына ийнанган адам болгъаным себепли, бюгюнлюкде ол ишле мени артыкъ сагъышландырмайдыла. Бир зат ючюн жарсымайма, жазыуум алай болур эди - манга бу жолну ётерге энтта да буюрулса, хар нени да жангыдан сынарыкъ эдим», - дегенди ол.

2012 жылдагъы Олимпиадагъа уа тырныауузчу гёжеф фаворит халда къатышырыкъ эди. Ол кезиуге Хаджи-Мурат ауурлукъ къауумун да алышындыргъанды: 94 килограммдан 105-ге кёчгенди. Европаны Казаньда болгъан чемпионатында, 425 килограмны кётюрюп, къаршчы спортчулагъа кесин озаргъа аз да онг къоймагъанды. Сиклерни формуласы бла да Аккай улу, 464,5398 балл алып, битеу ауурлукъ къауумлада эм кючлю гёжефге саналгъанды. Оюнлада уа хорлам ючюн кюреш эки спортчуну арасында бардырыллыкъ эди – Хадми-Муратны бла Дмитрий Клоковну. Алай эришиулеге бираз заман къалгъанда эки атлетни да саулукъларына чып тюшюп, эришиулеге барыргъа жарамай къалгъанды.

  Эм уллу жетишимине Хаджи-Мурат олимпиада майдалны санайды: «Генерал болургъа итинмеген аскерчи осалды, дейдиде. Спортда да хал алайыракъды – адам спорт бла профессионалча кюреше эсе, Олимпиаданы алтын майдалы анга эм багъалы саугъады. Ол къарыуунгу алгъан жарауланы, салгъан уллу къыйынынгы, спорт жашауунгу эм ахшы эсебиди. Анга жетгенден сора кесинге башха борчла да салыргъа боллукъса».

Бюгюнлюкде Хаджи-Мурат Ростов областьда жашайды, ары кёчгенли жыйырма жылдан озгъанды.

- Былайны жюрегим тартып сайлагъанма. Туугъан жерим Къабарты-Малкъарды, Тырныауузду. Нальчикге терк-терк келмесем да, Тырныауузда дайым болуучума. Кертисин айтханда, республикада къалыргъа артыкъ сылтау болмагъанды. Жашау жорукъ алай болур – инсан адамлагъа аты айтылгъан  заманында сейирди. Белгилилик кетгени бла анга сейир да таркъаяды. Аны кёлюме зат тийип угъай, жашауну ангылап айтханымды. Бусагъатда турмушума ыразыма, мында адамла бла ахшы келишебиз, жюрегим тынчды, насыплыма деп да айталлыкъма, - дейди.

Гёжефле «алгъыннгыла» болмайдыла, Хаджи-Мурат да жарауун къоймагъанды - спорт бла кюрешиу жашау жоругъуча къалгъанды: «Спорт бла байламлы алда уллу муратла болмасала да, бирде эринчеклик бийлесе да, жарау керекди. Бир-эки жыл мындан алгъа грек-рим тутушуу бла кюрешип башлагъанма. Ол ауур атлетикагъа арталлыда ушамайды, анда кесиме спортну устасы болургъа борч салгъанма».

Бюгюнлюкде Аккай улу Ростов областьны ауур атлетикадан федерациясыны президентиди, анда спортну бу тюрлюсюн айнытыу бла кюрешеди. Борчу спорт мероприятияланы къурау, ауур атлетикадан адамла жарау эталырча жерлени ачыу, команданы жыйышдырыуду. Андан тышында энергетика бла байламлы компанияны къурагъанды. Хаджи-Муратны эки бийик билими барды – юриспруденция эм экономика жаны бла.

Спортда жетишимлерини юсюнден айта, Хаджи-Мурат тау адет-тёребизге сакъ болгъанын да белгилерге тийишлиди. Анга шагъатлыкъны уа 1-чи каналда «Жестокие игры» деген экстремал проектде болгъаны этеди. Анда жарым финалгъа жете келип, 60-жыллыкъ Александр Пошутиннге къаршчы сюелирге унамай къалгъанды. Шоуну бардыргъанла аны алай этгенинде Кавказ намыслылыкъны кёргендиле. Ол болумну эсгере, Хаджи-Мурат: «Насыпха, мен ата-анала балаларын, бек алгъа, таматалагъа хурмет этерге юйретген кезиуде ёсгенме. Мени атам бла анам – Аккайланы Магомет бла Фатима да – бизни ариу халли болургъа юйретгендиле. Мен да, адет-намысха таяна, кесими сабийлерими аланы юлгюлеринде ёсдюрюр муратлыма. Муслийман динни келечисича, жашау жоругъум Сыйлы Къуранды, анда хар соруугъа жууап бериледи, инсан жашауун къалай къураргъа кереклиси толу ангылатылынады. Алайды да, тёреле Къуранда айтылгъаннга чюйре келмей эселе, аланы тутаргъа тийишлиди. Исламда уа таматалагъа хурмет этиуге уллу магъана бериледи. Мен тёзмезлик шартла уа быладыла: къоркъакълыкъ, ётюрюкчюлюк, адамны кёзюне ышарып, бурулгъанлай а къара сабан сюрмеклик», – дейди.

Хаджи-Мурат жамауатыбызгъа бир миллетни эм бир республиканы – Къабарты-Малкъарны - келечилерича биригирин тежейди: «Миллетибизни спортда, илмуда, политикада, искусствода эм башха жерледе умутландыргъан адамларына болушлукъ этерге чакъырама. Миллетни алгъа элтген, тюз жолну кёргюзтген инсан чыкъса, ахшы боллукъ эди», - дейди.

Аккайланы Хаджи-Мурат Ауур атлетика бла кюреше, 2004 эм 2008 жылладагъы Олимпиада оюнлада кюмюш эм доммакъ майдалланы къытханды. 2011 жылда дунияны чемпионатында хорлап, «World Weightlifting» журналны сайлауу бла дунияны эм иги ауур атлетчисине саналгъанды. Хаджи-Мурат физкультураны эм спортну айнытыугъа салгъан уллу къыйыны, болдургъан бийик жетишимлери ючюн «За заслуги перед Отечеством»   орденни биринчи эм экинчи даражалы майдаллары бла саугъаланнганды.