Тау элден уллу дуниягъа жол ызлагъан

РФ-ни эм КъМР-ни халкъ артисти, КъМАССР-ни Къырал саугъасыны лауреаты Кучукланы Шабазны жашы Магомет миллет ийнагъы эди. Совет власть тау элде ёсген жашчыкъгъа ара шахарда окъурча саугъа этгенди. 

Тау элледе биринчи школ 1910 жылда Къашхатауда ачылгъанды. Алгъа анда тау бийлени сабийлери окъугъандыла. Революциядан сора уа – бары да. Ары Шабазны юч жашы – Наний, Чопай, Магомет эм къызы Фатимат жюрюгендиле. Магомет башланнган школну бошагъанда, Наний обкомда инструктор эди. Ол къарындашын Нальчикде интернатха салгъанды. Наний – артда Смоленскни къоруулай жоюлгъанды. Чопай а, пленнге тюшюп, аны ючюн он жыл олтуруп къайтханды. 

Интернатда окъугъанында, Магомет бир пионер слётда Къулийланы Къайсыннга тюбегенди. Ол кюнден башлап, аланы шуёхлукълары кюч ала баргъанды.

1935 жылда белгили режиссёр И. Я. Судаков бла театр эм киноактриса Ф. В. Шевченко Москвада Луначарский атлы театр институтда (ГИТИС) окъургъа биринчи малкъар студиягъа жаш адамланы сайлагъанда, ол хапар бла Къайсын келгенди Магометге. Ала бар сынауладан ётгендиле. Алай оналты жылы толмагъан Кучук улу кеси кесине оноу эталмагъанды. Къайсын, Нанийге барып, тилеп, Магометге театр искусствогъа жол ачханды. Огъары Малкъарда «Абрек Заур» деген кинону кёргенли бери жюреги тартхан усталыкъгъа окъургъа баргъаны Магометни башын кёкге жетдиргенди. 

Ары баргъан жашла бла къызла – отуз адам – билимли, устазланы къолларына, маданиятны ортасына тюшюп, белгили театрлагъа, концерт заллагъа, музейлеге, кёрмючлеге жюрюп, айтылгъан артистлени танып, кёп затха юйреннгендиле. Бир къаууму уа ол кезиуде алыннган «Александр Невский», «Волга, Волга» кинофильмлеге къатышхандыла.
1940 жылда июньда ол студия окъууун бошап келгени, биринчи миллет профессионал театр ачылгъаны уллу байрам эди миллетге. Жаш артистле Москвадан юч диплом спектакль – Лопе де Веганы «Къой шаудан», Вс. Ивановну «Бронепоезд 14-69», Мольерни «Скапенни хыйлалары»  – келтиргендиле.

Театрда сезон ол жыл 26 октябрьде «Къой шаудан» бла ачылгъанды. Анда Магомет жарлы элли киши Менгону ойнагъанды. Актёр ол оюнда чамлары бла къалгъанды эсде. «Бронепоезд 14-69» дегенде Магомет къытайлы Синь Бинь, Мольерни «Скапенни хыйлаларында» уа Сильвестр эди. Ол бир бирге ушамагъан, жигит, акъыллы неда хыйлачы, кюлкюлю адамланы кёргюзтгенди.
Театрда юч ай ишлегенден сора, Магометни аскер къуллукъгъа чакъырып, Литвада Панивежеск шахарда аскер полк школгъа жибергендиле. Ол анда окъуй тургъанлай, Уллу Ата журт уруш башланып, Кучук улу аны биринчи кюнюнде Шауляйда баргъан къаты сермешге киргенди. 

Ол мотодивизияны тасхачы къауумунда эди. Урушну ал кюнлеринде жигитлиги ючюн Къызыл Жулдуз орденни алгъанды. Ол жылны ахырында уа, ётгюрлюгюн кёрюп, дивизияны командири (артда Совет Союзну маршалы) П. Ф. Батицкий аны кесине адъютантха алгъанды. Айтхылыкъ аскер башчыны биргесине, къан тёгюлген урушлада жигитликни юлгюсюн кёргюзте, юч кере да ауур жаралы, юч кере контузиялы болуп, Магомет Берлиннге жетгенди. 

1945 жылда июньну  аягъында капитан Кучук улун Никополь дивизионну 62-чи дивизиясында ротаны командири этгендиле. Бир жылдан ол дивизия чачылгъанда, Беларусь аскер округга, Москвада окъуугъа, ызы бла Туркестан аскер округга жибергендиле. 1948 жылгъа дери Магомет Ферганада Офицерле юйюнде спорт инструктор болуп ишлегенди. 

Этген жигитликлери ючюн ол Ата журт урушну I эм II даражалы, Къызыл Жулдузну, Къызыл Байракъны орденлери бла, «За взятие Берлина», «За взятие Кёнигсберга» «За боевые заслуги», «За Победу над Германией» деген эм башха майдалла бла саугъаланнганды. Аскерде болгъан сегиз жылгъа Сталинден оналты ыразылыкъ къагъыт алгъанды.

1945 жылны октябринде  ол аны бла бир жерде къуллукъ этип тургъан связист къыз Вера Морозова бла юйюр къурагъанды. Миллети кёчюрюлгенин кеч билгенди. Батицкий ол затны андан бир къауум заманны букъдуруп тургъанды. Кёчюрюлген миллетли жашланы аскерден эркин этгенде да, ол аны биргесине жюрютгенди. 

Магомет аскерде да этерик эди жетишимле, алай боламагъанды. Ол, ата-анасы тюшген Шимал Къазахстаннга атланып тургъанлай, Къайсындан хапар алып, юйдегиси, экижыллыкъ къызы Людмила бла Фрунзеге келгенди. Къайсын анга ахлуларын ол къыйын жерден Фрунзе тийресине кёчюрюрге болушханды. Магомет анда культура юйде художестволу башчы болуп ишлегенди. Юйюрге жаш бла къыз – Аслан бла Лариса къошулгъандыла.

Кучуклары 1956 жылда къайтхандыла сюргюнден. Зылгыда эл къуралмагъаны себепли, Бабугентде жашагъандыла. Магомет республиканы культура министерствосунда инспектор болгъанды. Вера Яковлевна уа Кожгалантерей фабрикада ишге киргенди.

1957 жылда октябрьде баргъан кенгешде къыраллыгъы къайтарылгъан малкъар халкъгъа миллет театрны къураргъа оноу этилгенди. Малкъар артистлени сурагъанда, Магомет да театргъа къайтханды – анга сахнаны къууанчын унутдурлукъ къуллукъ жокъ эди.

Жангыртылгъан театрда биринчи спектакль Боташланы Иссаны «Таулада танг жарыйды» деген пьесасына кёре салыннганды. Магомет анда эки бетли, къара ниетли, тыш къыраллы тасхачы Хажос эфендини ойнагъанды.

Миллет театрда ишлеген къыркъ жылдан артыкъ заманны ичинде Кучук улу кёп тюрлю жигитлени кёргюзтгенди сахнада: «Къонакъ юйню иесинде» (К.Гольдони) – артыкъ бай болмагъан, жалгъан даражасы ючюн къалтырап айланнган, къызгъанч, кёзбау Маркиз; «Къушла бийикни сюедиле» (Боташланы И.) деген драмада – акъыллы, жигит, басымлы таулу къарт Чонай; «Къонакъ юйню иесинде» (К. Гальдони) – байлыгъын, сыйын да тас этген маркиз Форлипополи; «Слуга двух господ» (К. Гальдони) дегенде – сюймеклик къысхан жумушчу Труффальдино…
Анга бир да бек ушагъан рольла уа – байла, бийле, эфендиле. Ол «Сын ташда» (Жантууланы И.) жаш къызны алыргъа сюйген бай Азнауурду, «Абрекде» (Боташланы И.) – абрек Асланны душманы таубий Хажибатыр.

Магомет комедия жанрда уллу актёр болгъанын жамауат экспедитор Соллоуну («Солтанны къадары», Боташланы И.), даража, къуллукъ излеген Шохайны («Жалгъан даража», Токумаланы Ж.), кесине базыннган Чонайны («Чонай къатын алады», Токумаланы Ж.), жашау нёгер излеген Мухтарны («Къысыр къатын излейме». М.- С. Яхьяев) эм башха жигитлени сыфатларын айыпсыз къурагъанды. Алай а трагедия жанрда сезимлени да Магомет уста бере билгенди. Сёз ючюн, «Азап жолда» (Тёппеланы А.) ол сокъур шайырны, «Ай тутулгъан кечеде» (М. Карим) жолоучу къартны сыфатларын, сезимлерин да къараучу унутмазча этгенди. 

Ол жамауат бек сюйген артистлерибизден бири эди. Аны фахмулу ишине багъа да берилгенди: къыралны, республиканы да халкъ артисти болгъанды. 
Кучукланы Магомет, уруш, сюргюн сынагъан эсе да, жарыкъ кёллюлей къалгъанды. Ол сахнагъа чыкъгъанда, къараучула, жолда баргъанда тюбегенле да, къайгъыларын унутуп, насыплы болгъандыла. Андан ариу эсгериуле ким къояллыкъды ызында къалгъанланы жюреклеринде?

 

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: