Ол музыканы учундургъан кючюне табыннганды

Музыканы, поэзияны, живописьни дунияларыны энчиликлери бла даулашырыкъ болмаз. Аланы жолларында баргъан инсанланы къудурет айырып, энчи эн салады. Барысына да угъай, эм хунерлилерине, эм фахмулуларына. Аллай эн салыннганладан бири композитор, КъМР-ни Къырал филармониясыны симфония оркестрини художестволу башчысы, баш дирижёру, республиканы Композиторларыны союзуну алгъыннгы председатели Борис Темирканов болгъанды.

Аны 2018 жылда жашаудан кетгени барыбызны да бек жарсытханды. Кёп башхалача, кесими насыплыгъа санайма маэстро бла бир ёмюрде жашаргъа, танышыргъа тюшгенине, макъамларына тынгыларгъа, ушакълашыргъа амалым болгъанына. Быйыл аны кесине да 85 жыл толлукъ эди. Республиканы байрамыны аллында аны маданиятыбызда къыйыныны магъаналыгъын сагъыныуну тийишли кёребиз.

Борис Хатуевич Зарагижде туууп, музыкалы школну Нальчикде тауусханды. Николай Лобач-Жученкону классында виолончельде согъаргъа юйреннгенди. Биринчи кере сахнада ала къарындашы Юрий бла, ол а жия къобузчуча чыкъгъанды, Трувор Шейблер жарашдыргъан халкъ макъамланы сокъгъандыла. Ызы бла ол билимин Орджоникидзеде, артда уа Саратовда консерваторияда ёсдюргенди.

Нальчикге къайтханындан сора, Темирканов  оркестрге тохташады, аны бла бирге композиция эм дирижирования бла тири кюрешеди. Дирижёрлукъ жаны бла кёп затны гитче къарындашы Юрийден да соруп билгенди. Жетмишинчи жылланы орталарында Ленинградда Операны бла балетни гитче театрында стажировканы ётгенди. Анда къалыргъа онгу бола тургъанлай, туугъан жерине къайтып, симфония оркестрни дирижёру болгъанды.

Борис Хатуевични сыйы-намысыны, фахмусуну уллулукълары ючюн болур эди, аны кёп башха шахарланы симфония къауумларына дирижёрлукъ этерге чакъырып тургъандыла. Аны бай репертуарында Бетховенни, Вердини, Шостаковични, Прокофьевни симфониялары болгъандыла. Ол халкъ макъамлагъа уллу эс бургъаны себепли, Къабарты-Малкъарда атлары айтылгъан композиторларыны чыгъармаларын да сахнада оркестрге аламат сокъдургъанды.

Темирканов Москвада П.И. Чайковский атлы консерваторияда, Союзланы Юйюнде Колонный залда, «Россия» Концерт залда дирижёр пультланы артында сюелгенди, къыралны башха уллу  сахналарында чыкъгъанында да жамауат анга, ёрге сюелип, къызыу къарс ургъанды. Бизни Музыка театрда ол Вердини «Травиата» операсын, Калиманны «Сильва», Штраусну «Летучая мышь» оперетталарын, Б. Асафьевни «Бахчисарайский балетин» эм кёп башха аламат чыгъармаланы кесини энчи хаты бла салгъанды.

Сексенинчи жылланы ахырында Борис Хатуевич Къабарты-Малкъар Республиканы маданият министрини къуллугъунда болгъанды, ол анда 1991 жылгъа дери ишин билген бийик даражалы устача уруннганы сёзсюздю. Кезиу республикагъа къыйыныракъ заман эди, ол жылланы юсюнден Борис Хатуевич айтыргъа артыкъ сюймегенди. Алай бу къуллукъда болгъаны къадар ол кёп ахшы жумуш, аслам огъурлу, маданиятны кючю бла халкъланы биригиулюклерине, бирликлерине себеплик этген жумушланы тамамлагъанды.

Темиркановну чыгъармачылыкъ энчилигине къайта, айтыргъа тийишлиди, ол, оркестрини аллында сюелсе, музыкантланы, саулай къараучуланы, залны да бир сейир нюрге бёлеп къойгъан кючюню юсюнден. Мени акъылыма кёре, ол жарыкълыкъны адамгъа жаланда классика макъам, анга керти табыныу саугъалаяла болурла. Дирижёрну сюйдюмлюлюгю, аны артистлилиги кёплени кесине тартханды. Сыфатыны, къылыгъыны къудуретден берилген ол шартларыны хайырындан, ол энчи илхамын, ёхтемлигин музыкантлагъа да ётдюре билгенди. Аны себепли къараучу сахнада дирижёрну бла оркестрни кёрмегенди, ол бирикген, саулай да бирлешген, ариу, ажайыплы макъамладан толгъан дуниягъа тюшюп къалгъанды. Керти хунерни кючю!

Борис Хатуевич эм фахмулу композиторладан бири болгъанды. Аны лирикалы жырлары, инструментли сочинениялары республиканы сахналарында, андан тышында да эшитилгенлей турадыла, музыкалы окъуу махкемелеринде да алагъа кёре жаш тёлюню юйретедиле. Темиркановха музыка искусствону айныууна салгъан къыйыны ючюн Халкъланы Шуёхлукъларыны ордени берилгенди. Ол РФ-ни сыйлы артистиди, РФ-ни, КъМР-ни да халкъ артистиди, къалмукъланы музыкаларын айнытыу ишде къыйыны ючюн анга «Къалмукъ Республиканы халкъ артисти» ат аталгъанды. КъМР-ни Къырал саугъасыны иесиди. Ол КъМР-ни Композиторларыны союзуна башчылыкъ этип тургъанды, республиканы Жамауат палатасыны келечиси, маданият эм СМИ-ле жаны бла комиссияда болгъанды. Аны башчылыгъында башха-башха жыллада бир ненча шимал-кавказлы музыкалы фестивальла бийик даражада бардырылгъандыла.

Борис Хатуевич сейир адам болгъаны себепли, аны тёгерегине кёпле жыйылыргъа сюйгендиле, шуёхлукъ, тенглик жюрютгендиле. Сёз ючюн, КъМР-де Адамны эркинликлерин сакълау жаны бла уполномоченный, искусствону чексиз сюйген, билген инсан Зумакъулланы Борис маэстрону татлы шуёхуна санагъанды не заманда да. Ол аны юсюнден былай айтханды: «Бизни филармониябызны, симфония оркестрибизни да ол сакълагъанды къыйын жыллада, жаланда аны ючюн окъуна биз анга чексиз ыразы болгъанлай турабыз. Ол жашагъанында, къатыбызда болгъанында барыбызны да таукеллендирип, рухий кючюнден да бизни толу юлюшлю этип тургъанды».

Кертиди, Борис Хатуевични къатындагъыла бир аууздан айтадыла аны гитчеге-уллугъа да сёз таба билиучюсюн, кимни да махтаргъа, хыны сёзден сакъларгъа сюйгенин. Аны юсюнден 2018 жылда  дирижёрну эсгериу ингиринде Виолетта Кокова да айтханды. Ол Борис Хатуевич аланы юйюрлерини жашауунда энчи жер алгъанын, къайсы заманда да эс тапдырыргъа, керти билеклик этерге итиннгенин чертип белгилеген эди ол кюн. Бу сёзлеге киши ишекли боллукъ тюйюлдю. Нек дегенде Темирканов миллет тёрелени, адетлени бек иги билген, къаты тутхан, тюз оюмлу, жютю акъыллы тамата эди. Аны къылыгъыны ол шартларын Халкъла аралы черкес ассоциацияны таматасы Хаути Сохроков, газетибизни алгъыннгы баш редактору, РФ-ни, КъМР-ни да маданиятыны сыйлы къуллукъчусу Атталаны Жамал, КъМР-ни халкъ поэти Беппайланы Муталип, жамауат къуллукъчусу Пшикан Таов да дайым эсгередиле.

Музыканы учундургъан кючю кёплени жюреклерин кесине ёмюрлеге байлап къойгъанды. Анга табыннганланы жоллары тынч болмагъанды, ала тынгысыз жашау сабанны сюргендиле. Аллайладан эди бизни хурметли Борис Хатуевич Темирканов да, «Струнный квартетге фантазия-экспромтну», «Симфония оркестрге каприччиону», «Виолончель бла фортепианогъа токкатаны», Къулийланы Къайсынны «Тюз тепсеуюне», Зубер Тхагазитовну «Лирическая», «Жду тебя», Инна Кашежеваны «Журавлиный след», «Праздничная песня» назмуларына макъамланы, Зумакъулланы Танзиляны «Вся моя надежда на тебя» поэмасына кантатаны автору.

Хаух дунияда эм магъаналы неди деген соруугъа мен жаланда огъурлулукъ бла жюрек жылыулукъ деп жууапларыкъ болурма. Аты айтылгъан музыкантны таныгъанланы, биргесине ишлегенлени жюреклери бюгюн да анга аллай жылыулукъдан толгъанлай тургъанларын а биз барыбыз да ишексиз айталлыкъбыз.