Нальчикде солуу паркны тарыхындан

Нальчикни культура эм солуу паркы шахарны бек ариу жерлеринден бириди. Суу боюнундан келген салкъын хауа бла солургъа, ариу тереклени салкъынларында айланыргъа, гюл тахталагъа къууаныргъа да онг барды мында. Бу ариу жерни кесини энчи тарыхы барды.

Нальчик шахарны тийреси алгъын таулуланы жайлыкъ жерлери болгъанды. Архивледе материаллагъа кёре былайда жашау журтла бек биринчи 1822 жылда ишленип башлагъандыла. Бу жерни Кавказ линияны арасы этгендиле эм мында Россейни аскер бёлюмюн орнатхандыла. Аскерчиле тогъуз-он саман юйчюкле ишлеп, алада жашагъандыла. Бир къауум замандан бери бу жерли егерь полкну адамлары да жарашып, юйюрлери бла былайда орналгъандыла. 1842 жылда былайда аскер къуллукъчуланы юйюрлерини саны къыркъ тогъузгъа жетгенди. Отставкагъа кетген кёп аскерчи юйюрленип, мында къалып къала эди. Алай бла, 1850 жылгъа юч жюзге жууукъ адам жашагъанды.

Кавказ линияны арасыны таматасы князь Владимир Сергеевич Голицын бахча, терек бахчала этерге буюргъаны бла бирге Россейден аллай уста да чакъыргъанды. Ол уста, князьны буйругъу бла къыралны хакъына бир къауум жаш адамны да юйретгенди бу ишге. Алай кеси кёзю бла кёралмагъанды ол затланы. Аны орунуна келген Михаил Семенович Воронцов – Кавказны жарым патчахы, бек биринчи Кърымдан, Гюржюден да келтирип, кёгет терекле орнатханды  – алма, кертме, эрик, шаптал, балли…

Бир къауум жылдан а Нальчик гарнизонну тереклери чакъгъандыла, кёгет бере башлагъандыла. 1965 жылда ол терек бахчаны, анга къарар адам болсун деп, орус аскерде иги къуллукъ этгени ючюн князь, полковник Атажуко Атажукиннге бергендиле. Алай ол анга артыкъ уллу эс бурмагъанды, 1880 жылда уа Жамауат фонддан алгъан ёнкюч ахчасыны орунуна аны бергенди. Бахчаны бир кесеги Нальчикни тау школуна бёлюнюп, анда ала зат битдиргендиле, къалгъан жери уа иесиз къалып, анда малла кечиннгендиле.

1910 жылда, къыралда, андан тышында да курорт жерлеге артыкъ эс бурулуп башлагъанда, курортланы тап этиу жаны бла обществону келечилери былайгъа кёз атып, дарман гара суула бла ваннала ишлеп башлагъандыла. Алай граждан уруш башланып, ол иш тохтагъанды.

Терек бахчаны оноуу артда, власть алышыннганда, Нальчик округну исполкомуна кёчгенди. Паркны иги халгъа келтириу да ол заманда башланнганды. Ол ишле ючюн деп Москвадан чакъырылгъан архитектор В.Х. Казин проект этип, аны Къабарты-Малкъар автоном областьны таматасы Бетал Калмыковха элтгенди. Ол аны къабыл кёргенден сора, ол затха деп къырал ахча бёлалмазын билгенде, коммунист воскресникле этип, битеу шахарда болгъан адамланы къатышдырып, 1923 жылны  ноябрь айында, Октябрь революцияны кюнюне атап, паркны ачхандыла. Атына да «Коммунист интернационалны паркы» деп атагъандыла. Жети жылдан аны аты «Къабарты парк», дагъыда юч жылдан а – «Сталин атлы парк» деп, алай тюрленнгенди.

Таулула сюргюнден къайтып келгенден сора, алтмышынчы жыллада Солуу эм культура паркны директоруну къуллугъун Мусукаланы Ахматны жашы Юсюп (суратда) жюрютгенди. Ол 1927 жылда Кёнделенде белгили революционерни юйюнде туугъанды. Ростовда Бийик партия школда окъугъанды. Ызы бла аз заманны Шогенцуков атлы къырал драма театрда алгъа администратор, ызы бла директорну орунбасары болуп ишлегенди. Сора аны паркга тамата этгендиле.

Жангылмагъан эдиле – ол къурау ишни иги бардыргъанды: анда сабийлеге аттракционла, уллу фонтан, башы жабылгъан гитче жай театр, суу жагъада солуу жерле, Комсомол аллея, кюнден бугъарча салкъын беседкала, шахмат ойнагъан жер, китап окъугъан отоу, тепсеу площадка, зал да, администрацияны жангы мекямын ишлетгенди. Дунияны къалайындан да келтирип мында болмагъан терекле, гюлле орнатханды.

Мусукаланы Юсюп башчылыкъ этген паркны кесини оркестри бар эди, ыйыкъдан эки кюнню ала гитче жай театрда ойнап тургъандыла. Эминовну ансамбли кесини ишин анда башлагъанды.

Нальчикни Культура эм солуу паркы уллу Совет Союзда тазалыгъы, айбатлыгъы, солургъа тынгылы жарашдырылгъаны ючюн биринчи жерлеге чыгъып тургъанды. Аны оноу этиуюнден юлгю алыргъа Юсюпню Румыниягъа иш да чакъыргъан эдиле. Иги ишлегени ючюн анга «Россей Федерацияны культурасыны сыйлы къуллукъчусу» деген ат аталгъан эди.

Онсегиз жыл ишлеп, 1976 жылда ол къысха заманны ичинде дуниясын алышханда, аны орунуна Таукенланы Хусейни жашы Идрисни (суратда) тийишли кёрген эдиле. Ол 1938 жылда Огъары Малкъарда туугъан эди. Сюргюнден къайтып, Къабарты-Малкъар къырал университетни малкъар бёлюмюн, артда Ростовда Бийик партия школну да тауусханды. Устазлыкъ этгенди, газетде да, партияны шахар комитетинде да ишлегенди бир къауум заман. Паркга уа онюч жыл таматалыкъ этгенди. Къабарты-Малкъарны культурасыны сыйлы къуллукъчусу да болгъанды.

Андан арысында паркга Улбашланы Абдулланы жашы Хызыр бла Хочуланы Таукъанны жашы Алий таматалыкъ этгендиле. Бусагъатда ол Атажукинни атын жюрютеди.