«Бюгюнлюкде жаш адам бир жеринде турмазгъа, жангы билим алыргъа, юйренирге итинирге керекди»

Къабарты-Малкъар къырал университетни Математика факультетини студенти Хибийланы Асланбек магистратурада билим ала турады, аны ишлери «Перспектива» илму журналда басмаланадыла. Фахмулу жаш илму бла кюрешгенинден тышында, спортда, тыш къыраллы тиллеге юйрениуде да жетишимли болгъанды.

- Асланбек, бек алгъа, бу илмуну нек сайлагъанынгы, школ заманларынгы юсюнден билдирсенг эди.

- Мен Нальчикни 24-чю номерли школун тауусханма. Точный илмуланы гитче заманымдан да бек сюйгенме, алай усталыкъны алыргъа анамы къарындашы Догучаланы Магомет кёллендирген эди. Анга тынгылап, бу факультетге киргениме бир да сокъуранмагъанма. Нек дегенде математика эм керекли, сейир илмуладан бириди, башхалагъа ол мурдорлукъ этеди. Университетни бошагъандан сора да билимими андан ары ёсдюрюрге сюеме.

- Таматагъа тынгылагъан ажашмаз, деген сёз барды, сен да алай этгенсе. Алай, не игирекди, адам абына, жыгъыла да, къоба, кеси сынамын жыйсамы, огъесе, кёпню кёрген абаданларыбызны юлгюлерин кёз аллында тутсамы?

- Бир халатны къайтарып турмай, билген адамгъа тынгыларгъа, андан юйренирге керекди деп, алай сунама. Сора  инсан кеси да сагъыш этерге керекди, ол неда бу оноуум а неге келтирир деп. 

- Сен жаш алимлени, аспирантланы бла студентлени «Перспектива» атлы халкъла аралы илму конференцияларына да къатышханса, кёп олимпиалада да жетишимли болгъанса. Бу жаны бла ишинги юсюнден толуракъ айтсанг эди.

- Былтыр «Перспектива-2014» конференцияда бизни математика расчётла бла байламлы ишибизге бийик багъа бичилген эди. Анда юч секцияда ишлегенме: математика, физика эм информатика. «Эм иги академия къауум» деген сертификатла да берилгендиле.

Математикадан Север-Кавказ федеральный университетде ачыкъ халкъла аралы Интернет-олимпиадагъа, «Российско-Индийская школа по высокоприозводительным вычислениям и их применению в геофизике» проектлеге да къатышханма. Алада ингилиз тилден - экинчи, программированиядан а ючюнчю жерлени алгъанма. 

- Школда спорт бла да кюрешгенсе, бусагъатда уа анга заманынг бармыды?

- Спорт гимнастика бла алты жылымдан башлап университетге киргинчи кюрешгенме. Сабий-жаш тёлю спорт школда тренерле Амиран Абрамишвили бла Максим Нагорняк юйрете эдиле, ала бла талай эришиуге да къатышханма. Ессентуки шахарда бардырылгъан эки биринчиликде алчы жерлеге чыкъгъанма, КъМР-де Кавказ урушда жоюлгъанланы кюнлерине жораланнган турнирде да экинчи болгъанма, спортну устасына кандидатма.

Алай школну бошагъандан сора заманым жетмегени ючюн жарауну къояргъа тюшгенди, алай физкультура бла уа бусагъатда да кюрешеме. Дагъыда шахматланы бек сюеме, онг болса, хар кюнден да ойнайма. Математикни кюнюне жорланнган шахмат турнирде экинчи жерни да алгъан эдим.

- Шёндюгю дунияда тыш къыраллы тилни билмегеннге къыйыныракъды. Сен ингилиз тилге юйренесе, бир башха тилни болмай, аны нек сайлагъанса?

- Бек биринчиден, башха къыралланы, миллетлени келечилерин ангылар ючюн. Кертиси бла да, бюгюнлюкде жетишимли болургъа сюйгеннге ол кёп онг береди.

- Асланбек, былайда ана тилни уа къалай билгенинги юсюнден сормай болмайма. Жарсыугъа, кёп жаш адамла  уллу кёллюлюк этип  неда юйлеринден ата-аналары  ёз тиллеринде сёлешмегенлери себепли аны иги билмейдиле. Сен а къалайса?

- Ким да ана тилин билирге керекди деп алай сунама. Кесим аны терен билмейме, алай сёлешген, ангылагъан а, айхай да, этеме.

- Алай эсе, окъургъа уа къаллай китапланы сайлайса – илму огъесе адабият чыгъармаланымы? Сора  малкъар тилде уа окъуймуса?

- Усталыгъыма керекли илму китапланы окъумай жарамайды. Адабият чыгъармаланы юсюнден айтханда, аланы ингилиз тилде окъуучума, бегирек классиканы бла детективлени жаратама. Алада философия жаны бла бир жангы зат, акъыллы, магъаналы сагъышланы  кёрюрге боллукъду. Кесибизни авторладан Къулийланы Къайсынны, Отарланы Керимни назмуларын билеме. 

- Мен ангылагъандан, сен заманынгы асламысын илмугъа бересе. Алай жангыз бир зат бла чекленип къалмай, башха сфералагъа да эс бурсанг иги тюйюлмюдю?

- Мен оюм этгенден, адам тутхан ишин ахырына дери жетдирирге керекди. Хар неге узала кетсенг, бир затда жетишимли болаллыкъ тюйюлсе. Кесими юсюмден айтханда, мен кёлюме жетген ишни табханма. Хау  артда, заманым кёбюрек болса, дагъыда хычыуун кёрюннген иш бла кюреширме, сёз ючюн, сурат ишлерме. Алай ол алыкъа узакъдады.

- Алай къуру да ишлеп турургъа да жарамайды. Эм иги солуу санга къаллайды?

- Жюзюу, лыжалада учуу, сноуборд. Мен тириликни, теркликни излеген солууну сюеме.

- Асланбек, аммангы санга къыйыны уллуду. Аны юсюнден бизге не айталлыкъса?

- Бусагъатда да мен андан келе турама. Аммам Догучаланы Роза бек огъурлу адамды. Гитче заманыбыздан бери къарындашыма, манга да ол кёп къарагъанды. Аны ючюн анга жюрекден ыразыма. Биз бир бирни бек ангылайбыз, сабийлигибизде хыли этсек, зат сындырсакъ,  урушмаучу эди. Сора  аны чюгюндюр хычинлери эм татыулу азыкъдыла.

- Таматаланы эсгерген эсек, адет-тёрелеребизни юсюнден да айтайыкъ. Сен жаш адамса, алай кесинги оюмунг болур - ала бюгюннгю жашаугъа келишемидиле, аланы сакъларгъа, тутаргъа керекмиди?

                - Заман оза баргъанда, аланы талайы эски да боладыла, тарыхда къаладыла. Алай ариу таза ниетни тутаргъа, ата-анагъа тынгыларгъа, ишинги сагъышын этерге, ойларгъа уа, сёзсюз, керекди.

- Асланбек, артха билим бериуге къайтайыкъ. Анда хар не да тапмыды, тюрлендирирге тийишли жерлери бармыдыла?

- Бусагъатда къыралда билим бериу сфера иги айныгъанды, жеринде турмайды, заманнга кёре тюрлене да барады. Былайда мен белгилеригим бирди – хар не да окъуучуну къолундады. Окъургъа, билим алыргъа сюйген  муратына жеталлыкъды, аны ючюн битеу онгла бардыла. Бюгюнлюкде ЕГЭ-ни кёпле дурус кёрмейдиле. Алай школда устаз бергенни окъугъан, эринмеген  аны къыйынсыз бераллыкъды. Бешинчи классдан онбиринчиге дери заманын бошуна оздургъан экзаменни ёталмазлыгъы баямды.

- Ушагъыбызны ахырында бир соруу берирге сюе эдим. Бусагъатда жашаудан артха къалмазча, айнырча жаш адам не этерге, къаллай болургъа керекди?

- Бир жеринде турмазгъа, жангы билим алыргъа, юйренирге итинирге керекди. Кесине борчла салып, аланы толтурургъа кюреширге. Не къадар кёп умут этип, аланы жашауда толтурургъа къатыракъ болгъан ол къадар кёп затха жетиширикди.