Элбрусчу акъсакъал

Атам айтыучу эди Огъары Малкъарны аллай заманы эсимдеди, элде жаланда эки адам ауруй эдиле ала да къартлыкъдан деп. Таулуланы кёп жашагъанларыны юсюнден  бу тийреледе болгъан жолоучула, жазыучула чыгъармаларында сагъына тургъандыла. Онсегизинчи ёмюрню экинчи жарымында тюрклю алим Челеби жазады малкъарлылада арталлыда ауруу жокъду, ала 100-150 жыл жашайдыла деп.

Огъары Бахсандан Байдаланы Асланбийни жашы Харун 124 жыл жашап кетгенди дуниядан. Аны анасы уа, ол а Огъары Малкъардан Башийланы къызлары эди, 160 жыл жашагъаныны юсюнден туудукъларындан  эшитгенме. Арт жылларында айры бешикде тургъанды. Кесине да жангы тишле чыкъгъандыла. Энди ала озгъан ёмюрледе бола турадыла. Ол заманлада адамны ашарыгъы да таза эди. Анга кёре къара ишде да уруннганды. Анга кёре ашы да болгъанды. Бызынгыдан Ботталаны Зекерия бир олтургъанда отуз эки къош къалач ашагъанды, ызындан гыбыт бла бир  айран ичгенди. Бир жол, уугъа баргъанында, доммайны ёлтюрюп,  аны сыртына кётюрюп, элге келтиргенди.

 Ашагъанны къарыуу, саулугъу да болады. Таулу киши ишлеген да къаты этеди. Кюннге гектардан артыкъ жерни чалып тургъанды. Андан айтхан болур буруннгу таулу киши: «Ай, чалгъыгъа бир чыкъсам эди, битеу ауруула да кетерик эдиле»,- деп.
Арт жыллада уа жыл санлары жюз жылдан атлагъанла бек аздыла. Аны да кесини сылтаулары болурла. Сёз ючюн, жыйырманчы ёмюрде тюрлениуле, къайгъыла кёп болгъандыла. Биринчи дуния уруш, революция, инсан уруш, Уллу Ата журт уруш, сюргюн эм башха жарсыула. Алада кёпле къырылгъандыла. Сора аланы кёре, сынай келгенлени да саулукълары доюн болмагъанды.

Болсада Аллахны ахшылыгъындан, аз эселе да, абаданларыбыз бюгюнлюкде да бардыла. Аладан бири Элбрусда жашагъан Ёзденланы Хашууну жашы Исхакъды. Ол 1909 жылда элия (июль) айда туугъанды. Бу кюнледе анга 110 жыл толду. Анга барып, жашау жолуну юсюнден ушакъ этген эдим.

Бек алгъа революцияны аллында жылланы эм адамланы юслеринден сордум. «Орусбийланы Науруз  эсимдеди. Ариу, тизгинли адам. Россейге барып келсе, эл-эллеге айланып, къыралда бола тургъан халны юсюнден билдириучю эди. Мен аны хапарларына тынгылай тургъанма. Ол заманда бузоула кютген жашма.

Ёлген кюню да бюгюнча кёз аллымдады. Анам арбазда жумуш эте, мен да анга болуша турама. Элбрусдан анамы жууукълары келедиле. Ала айтадыла Наурузну дуниядан кетгенин. Адамла бек жарсыгъандыла.  Эгечлерин Сафиятны бла Забиданы да иги таный эдим. Жангы власть тохташхандан  сора алагъа кёп къыйынлыкъла сынатадыла. Юйлерин да сыйырадыла. Жангы къуллукъчула орамланы сыйпатып тургъандыла.

  Акъ аскерле элге кирген заманланы уа Исхакъ былай эсгереди: «Акъла, къазакъла, меньшевикле деп бар эдиле. Ала большевикле бла уруш этгендиле. Бир жол къазакъланы атлы аскерлери элге жете келгенлей, элден къауум жаш  Адыр - Суугъа бир пушканы чыгъарадыла да, аны бла юч кере атдырадыла да, сора атлыла къачып, ызларына кетгендиле».

Ол заманлада элге къыйынлары болгъанланы да бир къауумун сагъынады ушакъ нёгерим. Эскендерланы Хасыуну бла Абдуллаланы Жарахматны асламыракъ айтады. Ала, кертиси бла да, элге иги жарагъандыла. Аладан сора келгенле уа тукъумчулукъ жюрютюп тебиредиле.

Ёзден улу элде колхозда  малчы болуп ишлей турады. Партиягъа да киреди. Элледе ара мюлкле къуралгъандан сора адамланы къолайлары ёсгенди. Алай къауум адамны тутуп, жарсытхандыла.

Урушну кезиуюнде, немислиле элге киргенде, Исхакъ, жанына къоркъуп, таугъа чыгъады. Къауум заманны кеси жангыз  дорбунда бугъуп турады. Артда атасыны къарындашы Заюковдан къабартылы шуёху Каскулов Ботну юйюнде букъдурады. Аны  юй бийчеси Сюта да жашха иги къарагъандыла. Ол заманда коммунистни жашырып тургъан уллу къоркъуулу эди. Болсада къабартылы юйюр  немислиле кетгинчи Исхакъны юйлеринде тутдула. Бу тийре гитлерчиледен эркин этилгенден сора ол Кёнделенде райисполкомда уполномоченный болуп турады.

Сюргюнню кезиуюнде уа колхозда эсепчи, тюкенчи да болуп ишлегенди. Андан къайтхандан сора Огъары Бахсанда малла кютюп тургъанды. Юй бийчеси Абдуллаланы Жанчыкъ бла тёрт къыз бла беш жаш ёсдюргенди. Ала да бирер жерде юйюр къурагъандыла.

 Бюгюнлюкде Исхакъ къызында Фатиматдады. Элбрусда жашайды. Революциягъа дери жылладан башлап бюгюнлюкге дери къыралда, дунияда  болгъан уллу ишлени эсинде тутады. Шёндюледе бола тургъан жангылыкъла бла да шагъырейди.

 Газетибизни окъуйду. Кёп жыл жашагъанынгы сылтауу недеди, ким биледи кесинги ауур ишденми сакъладынг неда ашагъанынгданмы болур деп да сордум. Анга Исхакъ былай деди: «Чалгъы да чалдым, мал да тутдум,  юй-журт да ишледим. Ауур кётюрюр ючюн да къалмадым. Кюз арты сууукъ жауунлада кёп кере башдан аякъ да жибидим. Ашны да айырмагъанма.  Къууаннган, жарсыгъан кюнлерим да болгъандыла.

Хар заманда къатымда юй бийчем болгъанды. Бир бирни ангылап кёп жыл жашадыкъ. Ол дуниядан кетгенли къызым  Фатимат къарайды. Дайым къатымдады. Туудукъла, аладан туугъанла да келедиле. Кесими жангызлай къоймайдыла. Аллах саулукъ берсин алагъа.

Туугъан кюню бла Исхакъны кёпле алгъышладыла. Ол санда Малкъар халкъны «Алан» жамауат организациясы, 110-жыллыгъы бла анга кёп ариу сёзле да айтып, Махтау къагъыт бергенди. Ёзден улу алагъа чексиз бек къууаннганды. 

Исхакъ бла эки сагъат чакълы хапар айтхандан сора, акъсакъал арыгъан болур деп, аны бла саламлашып, ызыма тебиредим. Эллерибизде бардыла жюз жылдан атлагъан хурметли адамларыбыз. Аланы юслеринден да билдире турлукъбуз. Энди ала жангы хапарларыбыздадыла.