Ахматланы Муссаны эсгере

Биринчи майда техника илмуланы доктору, профессор, Къабарты-Малкъар къырал  Аграр университетни биринчи проректору Ахматланы Муссагъа 83 жыл толлукъ эди. Кесини бу юбилейине дери жеталмай, бир ненча ай мындан алгъа ол жашаудан кетгенди. Алай тюшюп, ол кюнледе республикада болмагъанма.  Мен тюрлендиралмазлыкъ болумланы хатасындан кесими шуёхуму, тенгими ахыр жолгъа ашыралмай къалама. Тас этгенинги къайтарыр амал жокъду, алай аны жарыкъ сыфатын эсге тюшюрюр онгубуз а барды.

Мусса Ахматович Агромелиоратив институтну биринчи ректору Борис Фиапшев бла бирге  жангы вузну ачылыууну башламчылары болгъандыла. Ол кезиуде таматаланы алай бош  айырып да къоймагъандыла. Аланы кандидатураларына Тимбора  Мальбахов кеси къарагъанды. Эндиге дери да жазгъан эдим аны юсюнден, алай болсада эсгертирге сюеме, республикада дагъыда бир жангы окъуу юйню ачылыуу  Къабарты-Малкъарны жашауунда  чертип белгилерча жумуш эди.

Институтну ачар ючюн Тимбора Кубатиевич  кёп жылланы кюрешгенди,  аны бла байламлы эки кере ЦК КПСС-ни Генеральный  секретары Леонид Брежнев бла да тюбешгенди. Ол эркинлик бергенден сора уа, санап саны болмагъан бюрократия жолну къыдырып, кабинетлени биринден бирине жюрюрге тюшгенди.

Айхай да, республиканы жамауаты жангы вузну, аны башчыларыны ал атламлары бла бирге аны ырысхы базасына, биринчи студентлени окъургъа  алыргъа  хазырланыугъа эсин бургъанлай, сейирин букъдурмагъанлай тургъанды. Преподавательлени бла профессорланы университетден энди къуралгъан институтха кёчюрюу, ырысхы-техника базаны къурау, окъуу эм лаборатория кабинетлени бёлюу да тынч жумушла тюйюл эдиле.

Ол кезиуде КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну илму  эм билим бериу жаны бла секретары болгъаным себепли ректоргъа Борис Фиапшевни, Ахматланы Муссаны уа окъутуу жаны бла проректоргъа салыргъа деп предложение кийиреме. Мальбахов аланы юслеринден кёп заманны окъуй кетип, кёзюме соруулу къарады. Иш а анда эди: Борис Хамзетович - Гитче Къабартыдан,  Тимбораны туугъан жеринден, Ахмат улу уа Бахсан аууздан болгъандыла. Аны алайлыгъы уа биз экибиз да кандидатлагъа кесибизни туугъан жерлерибизден болгъан адамланы билип айыргъанча  кёргюзте эди. 

Республиканы таматасы кадрланы энчи сакълыкъ бла сайлаучусу белгилиди. Аланы  профессионал ышанлары, иш стажлары, къайда уруннганлары бла бирге къайсы элден, аууздан, миллетден болгъанларына да эс бурулгъанды. Обкомну секретарьлары неда министрлени Советини башчылары бла жууукълукълары болгъаны бла къалгъаны да тинтилгенди.

Ол затлагъа тийишли адам къырал эм бирси саугъалагъа кёргюзтюлген кезиуледе да къаралгъанды. Сёз ючюн, къарындашым Баттал, автобусну жюрютюп, производствону алчысы болуп ишлегенди. Эки бешжыллыкъны  бири бирини ызындан ючюшер жылгъа тамамлагъанды. РФ-ни Транспорт министерствосу Къабарты-Малкъардан Социалист Урунууну Жигити деген атны берирча биреуню кёргюзтюгюз деп билдиргенинде, КъМАССР-ни  Автотранспорт управлениясы кёрюмдюлерине тийишлиликде аны сайлайды.

Аны кандидатурасын коллективлени жыйылыуларында тюз кёрюп, КПСС-ни обкому бла келишимге кийирилген эди. Ол мени къарындашым болгъаны билиннгенинден сора уа сагъынылгъан управленияны башчысы Феликс Хараевге башха  адам табаргъа буюрулгъанды. Алай а анкетаны излемлерине келишген кандидат андан сора жокъ эди. Былайда ол кезиуге кёре производстволу кёрюмдюлеге аллай болум тасха тюшюргенине да къарамай, бизни жууукъ-ахлуларыбыз чырт терсликлери болмай тургъанлай къыйналгъанларын  ачыкъларгъа  излейме. Аллай эди заман…

Болсада ректорну эм проректорну кандидатураларына къайтайыкъ. Мальбахов  аланы юслеринден дагъыда къатлап, тынгылы окъуп, сора: «Биз, эки секретарь, кесибизни жерлешлерибизни жангы окъуу юйню аллай къуллукъларына салсакъ, артда бизге не айтырла?» -деп сорады.

Мен а: «Аланы профессионал эм карьера даражаларына сёзюгюз жокъ эсе, Фиапшев бла Ахмат улу  алайда ишлеселе, аллай бир къыйындан сора республикада энди ачылгъан вузну къадары ючюн жууаплылыкъны биз боюнубузгъа алабыз. Белгилисича, ала бла бир бирге жууукъ да жетмейбиз»,-дейме.

Ол менден аллай жууапны сакъламай эди. Папкасын жаба: «Кандидатураланы СССР-ни Эл мюлк министерствосунда келишимге хазырлагъыз», - дейди. Бу сайлау тюз этилгенин айтыргъа тийишлиди. Борис бла Мусса бир  бирлерини акъылларына тюшюнюп, экиси да Агромелиоратив институтну ишин тынгылы къурауну къолгъа алгъан эдиле. Ол кезиуде кеслери да бийик окъуу юйню даражалы специалистлери болгъанлары себепли къолларындан кёп зат да келгенди.

Сёз Ахмат улуну юсюнден бара эсе, ол кёп жылланы КъМКъУ-ну инженер-къурулуш факультетинде студентлени окъутуп тургъанды. Сагъынылгъан бёлюмню деканыны орунбасары болуп, кафедрагъа башчылыкъ да эте, кесин преподаватель ишде профессионалча кёргюзтюп къоймай, аны бла бирге жаш тёлюню ариу къылыкъгъа, тюз ниетге юйретиуге уллу къыйын салгъанды.

Аны илму – педагогика чыгъармачылыгъына да Совет Союзну  билим бериу эм эл мюлк бла байламлы министерстволары бийик багъа бергендиле. Биринчи проректор болуп ол институтну саулай инфраструктурасын эм ырысхы-техника базасын къурау эм тутхучландырыу жаны бла уллу жумуш бардыргъанды. Административ къуллугъундан кетгенинден сора уа битеу кючюн илму-педагогика ишге салгъанды.

Техника илмуланы доктору, профессор Ахматланы Мусса – уллу алимди. Ол 300 публикацияны, ол санда 250 илму статьяны, 5 уллу монографияны, 5 окъуу  пособияны, 35-ден аслам рекомендацияны, методика кёргюзтюуню авторуду. Профессионалланы хазырлауда танг себеплик этген тёрт энчи курсну да жарашдыргъанды.

Аны юсюнден алимни, кадрланы юйретиуге къыйын салгъан адамны юсюнденча айтхан заманыбызда, ол жамауат ишге тири къатышханын да унутмайыкъ. Малкъар халкъны реабилитациялау жаны бла жамауат къымылдауну къурагъанладан эм тохташдыргъанладан бири болгъанды. «Аланда» ишлей, хурмет, ыразылыкъ да тапханды.

Ол кесини адам саны аз болгъан эм ёхтем халкъыны сейирлери ючюн къоркъмай, буюкъмай кюрешгенди. Экстремист ниетлеге табыннганлагъа жакъ басмагъанды, ала уа аз тюйюл эдиле 90-чы жыллада. Арт кезиуде «Алан»жамауат организация магъаналы жумушлагъа эс буруп, аланы тынгылы тамамлагъанында да аны къыйыны уллуду.

Мусса Малкъарны эрттегили тукъумуну келечисиди. Ол къарындашлары Дауут, Чёпеллеу бла бирге аны тёрелерин тохташдырыргъа, кёбейтиуге эс бургъанлай тургъанды. Юйдегиси Айшат бла бирге ахшы сабийле ёсдюргендиле. Хар бири жашауда кесини жерин табып, бет жарыкълы болгъанлай келедиле.

Ахмат улуну эсгерген кезиуде Борис Фиапшевни эм Борис Жеруковну да сагъынмай  къоялмайса. Аланы хайырларындан бизни бюгюнлюкде Валерий Мухамедович Коков атлы Аграр университетибиз - къыралны аллай вузларыны арасында кесин ахшыланы бирича ачыкълагъан бийик окъуу юйюбюз - барды. Аны шёндюгю администрациясы да ректор Аслан Апажевни башчылыгъында алагъа дери тохташдырылгъан иги тёрелени андан ары бардыра, университетни тийишли даражада ишлеуюн жалчытады. Ол а эсде тутууну эм ахшы ышаныды.