«Быллай жерде жашасам, солумай ишлерик эдим»

Карадемир Саджит (Хусну) талай жыл мындан алгъа Къабарты-Малкъарда бардырылгъан «Медицинада жангы инновация технологияла» деген халкъла аралы конференциягъа къатышхан белгили врачладан бири болгъанды. Аны жаланда Тюркде угъай, Европаны къыралларында да ахшы пластика хирургнуча биледиле. Бизни республикагъа да ол кесини иш сынамы бла бирсилени да шагъырей этерге келгенди. Аны бла ол кезиуде ушакъ этген эдик.

- Саджит, Нальчикде биринчи керемисиз?

- Хау, мен биринчи кере келгенме бери. Алай бу ариу жерлени, жаннетдеча табийгъатны юсюнден ким эшитмегенди? Бютюнда ата-бабалары мындан кёчгенле уа. Бизни юйде Кавказны юсюнден кёп хапар айтылгъанды. Къарт атамы атасы Къабарты-Малкъардан келген эди Тюркге.

Конференция бардырыллыгъын бу проектни къурагъанладан бири Гюнсель Шурдум айтхан эди. Аны эшитгенимлей окъуна, арсарсыз хазырлыгъымы билдирген эдим. Бек къууаннганма бери келгениме. Мында бек жарыкъ тюбегендиле бизге. Мен жашагъан шахарны – Стамбулну – кёпле бек ариугъа санайдыла. Алай анда, мындача, жашил терекле, гюлле жокъну орунундадыла. Жаланда къабыргъалагъа къарап къаласа.

- Сиз кесигиз конференцияда пластика хирургияны юсюнден сёлешгенсиз. Къайда кюрешесиз ол иш бла?

- Стамбулда америкалы клиникада ишлейме. Адам жашауунда кёп тюрлю болумгъа тюберге боллугъу баямды. Аллай кезиуледе аны бетине, башхача айтханда, сыфатына чып тюшерге болады. Ол а аны бла жашаргъа сюймейди. Биз кёбюсюнде аллайлагъа болушабыз.

Мен ишимде жангы амалланы да хайырланама. Аладан бири - протез салыуду. Протезлени уа хар кимге да аны кесини энчиликлерине кёре хазырлайбыз. Компьютерни болушлугъу бла адамны бет сыфаты тап болур ючюн не этерге боллугъун тинтебиз. Ансы операциядан сора аны кёзлери ёргеде къалыргъа боллукъдула.

Андан сора да, мен чачлары ёсмегенлеге болушама. Бу затха юйренир ючюн, бир жылны Бразилияда клиникада ишлегенме. Усталыгъыма кёре пластика хирургма. Бармакъларым бла бир затны тюзетирге, бир зат бла кюреширге излегенлей турама. Бетни пластикасын бютюнда сюеме. Бурунну, сакъалны, эринлени да ариу, тап этип, кёплени къууандырама.

- Болсада пластика хирургиягъа жан атаргъа керекмиди?

- Билемисиз, бек ариу буруну неда эринлери бола тургъанлай, мен аны жаратмайма деп кёпле келедиле. Алай ол тюрлю хирургияны пластика хирургиягъа санаргъа болмайды. Адамны ич дуниясы ариу тюйюл эсе, анга бир тюрлю операция болушурукъ тюйюлдю.

Алай мени, врачныча, борчум – алагъа айтып ангылатыргъады. Скальпель – ол нени сюйсенг да, къалай сюйсенг да тюзетип къойгъан инструмент тюйюлдю. Операциядан сора адамны сыфаты къаллай боллугъун, къалай тюрленип къаллыгъын бир киши да билмейди. Анга ышаныулукъ берген да бек кыйынды.

Кёпле, ахчаны ызындан къуууп, ачыкъ болургъа сюймейдиле. Манга уа ол керек тюйюлдю. Адамны операция этдирирге арсарлыгъын кёрсем, аны психологга жибереме. Бу ишде врачны ниети ачыкъ болургъа тийишлиди.

- Сора операцияны аллында пациент бла бир тюрлю келишим а этемисиз?

- Хау, ала бла бек алгъа бир сагъат чакълы ушакъ бардырама. Андан сора келеме операцияны этер неда этмез оюмгъа. Компьютерде жарашдырып, аны жангы сыфаты къаллай болургъа боллугъун да кёргюзтеме.

Билемисиз, жашауда алай да болады. Манга Швейцариядан бир жол юч къыз келедиле. Аладан бири бурунуну формасын жаратмагъанын билдиреди. Мен а анга тиерге керек болмагъанын айтып ангылатыргъа кюрешеме. Африкалы буруннга сен не этериксе? Ол, мен айтханнга тынгыламай, башха къыралда бир клиникагъа баргъанын артда тенглери айтханларында билгенме. Ала менден болушлукъ излегендиле. Къыз бек жарсыгъан эди бурунуна тийдиргенине.

Мен не ючюн айтама аны? Бек сакъ болургъа керекди. Пластика хирургия бла адамла юйреннген тёрели медицина хирургия бир бирден башхадыла. Биз кюрешген иш психика бла къаты байламлыды. Аны себепли ол затха адам кеси ыразылыгъы, ангылауу, ийнаныулугъу бла да келирге керекди.

Къайсы пациент кесин къалай жюрютюрюгюн да билмейсе. Сёз ючюн, бир жашны бурунуна этген эдим операцияны. Ол а экинчи кюнден гипсим тюшгенди деп келгенди. Алайынлай барып, боксдан жарау эт деп анга ким тилеген эди? (Кюледи). Алайды да, пластика хирургия – ол бек хузум затды. Врач бераллыкъ гарантия уа нольду. Аны себепли хар къыйматлы операциям манга жангы хорламды.

- Сиз конференцияда аны толусунлай ачыкълагъансыз. Тюркде къалай къарайдыла пластика хирургиягъа?

- Арт жыйырма жылда ол бизде бек иги айныгъанды. Нек дегенде къыралны жанындан да болушлукъ этиледи. Бизге Германиядан, Швейцариядан, Англиядан окъуна келип юйреннгенле бардыла.

Бир жол Америкагъа халкъла аралы конференциягъа баргъанымда, Тайваньдан келген биреу: «Сиз жаланда тюрклюле бла нек ишлейсиз?» - деп сорады. Ала уа Тюркден келгенле барыгъыз да ёрге турчугъуз, деп тилейдиле. Биз 40 адам баргъанбыз ары. Ма алай кёп адам ишлейди бу бёлюмде. Сора жетишимлерибиз да аман тюйюлдюле. Быллай тюбешиуледе да аланы юслеринден сюйюп айтабыз.

- Сора нени жаратдыгъыз мында?

- Сизде бек тазады. Табийгъатыгъыз а, табийгъатыгъыз! Быллай жерде жашасам, арыгъан дегенни билмей, ишлеп турлукъ эдим.

Бу жол бери юй бийчем бла келгенме. Ол да врачды. Стамбулда аскер госпитальда ишлейди. Къызыбызны да ала келирге деген эдик да, школда дерслерин къояргъа болмагъанды. Энди, аны да алып, бери къайтмай къаллыкъ тюйюлме.