САХНАНЫ ТАСХАЛАРЫН ЖЮРЕГИ БЛА ЁТДЮРГЕНДИ

Къабарты-Малкъар Республиканы сыйлы артисти Тетууланы Хызырны жашы Анатолий туугъанлы бу кюнледе 70 жыл болады. Ол Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрда къыркъ жылдан артыкъ ишлегенди.

Хар бир иш баргъан жерде да бола келгенича, бир тёлюге бирси къошула, усталаны тизгинлери толтурула, алай барып турады жашау. Малкъар театрда да, бир тёлюню юсюне бири келе, сахнада отну сууутмай ишлейдиле. 1935 жылда профессионал артистле болургъа Москвагъа Луначарский атлы къырал институтха (ГИТИС)  атланнган эди биринчи къауум. Экинчиси, кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, 1958-1963 жыллада  ара шахарда Щепкин атлы театр училищеде окъугъанды. 1972 жылда уа ГИТИС-де окъургъа театрда ишлерге сюйген жаш тёлюден ючюнчю студия сайланнганды. Тетууланы Анатолий да бу къауумгъа тюшгенди.

Ол узакъ Къазахстанда туугъанды, юч жылындан арысында Хабазда ёсгенди, анда школну бошап,  1972 жылда башында айтылгъан театр институтда окъугъанды. Студент заманында, Москвада белгили театрлагъа жюрюп, фахмулу артистлени оюнларына къарап, бийик искусство бла танышханы кёп кере жарагъанды артда актёргъа. Мольерни «Дон Жуан» деген пьесасына кёре салыннган диплом спектакльде Анатолий баш жигитни – Дон Жуанны ойнагъанды. Жаш актёр ол дуния таныгъан жигитни унутулмаз сыфатын къурагъан эди. «Уллу къара кёзлери, чайыр кибик къара мыйыкълары, кесин бийча жюрютгени сахнада – ол не багъасы бар эди! Педагогубуз Владимир Фёдорович Дудин анга энчилеп айтхан эди ыразылыгъын, – деп эсгереди бюгюн аны биргесине окъугъан, кёп жылланы ишлеп да тургъан Атмырзаланы Магомет – Къабарты-Малкъарны искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу. – Ол ич дуниясы къайда да, не болумда да тазалай тургъан, кимге да игилик излеген адам эди».

1977 жылдан арысында салыннган спектакльлени асламысында ойнагъанды Анатолий. Аны амплуасына трагик эди дейдиле. Кертиси бла уа, сыфаты, фахмусу алай эди, бийлени, жууапсыз сюйгенлени да ойнарча, ёхтем да, таза да.

Ол къурагъан сыфатладан  бири Жантууланы Иссаны «Осуят» деген пьесасына кёре салыннган спектакльде бай Къантемирди – баш жигит. Оюн сахнада уллу жетишим бла баргъанын бюгюн да эсгередиле къарагъанла, дагъыда спектакль Къабарты-Малкъарны Культура министерствосу жылны ахырында бардырыучу конкурсда да алчы жерге чыкъгъанды. Ол жетишимлеге жол ачханланы араларында, сёзсюз, алларында окъуна, Тетууланы Анатолий да болгъанды. Жантууланы Иссаны «Сын таш» деген пьесасында да бийни ойнагъанды Тетуу улу.

Федерико Гарсиа Лорканы «Къанлы той» трагедиясында уа ол сюйген къызын аны тою баргъан кюн алып къачыргъан Леонардо  болгъанды. Кёпле аны да эслеринде тута болурла. Кючлю къауум ойнагъанды анда: Байзуллаланы Роза, Атмырзаланы Магомет, Текуланы Раузат эм башхала.

Атмырзаланы Магомет Тёппеланы Алимни «Бийнёгер» пьесасына кёре спектакль салгъанында, уучу Бийнёгерни атасы нарт тукъумлу Гезохну ролюна Анатолийни сайлагъанды. Ол сыфатны къурауда актёр  бар ич дуниясыны байлагъын, фахмусун,  дуниялыкъны ангылауун да бирге къошханды. Ол да аны бек белгили, эсде къалгъан рольларындан бириди.

Дагъыда бар эдиле Анатолийни трагедиялы, драмалы рольлары. Сёз ючюн, Токумаланы Жагъафарны пьесасына кёре салыннган «Эмина» атлы оюнда да Тетуу улу ол узакъ ёмюрледе жашагъан бийни сыфатын къурагъанды. Бу тарых теренликни кёргюзтген оюн малкъар театрны репертуарында белгили жерни алгъан ахшы спектакльледен бири болгъаны белгилиди. Ол алай болгъанында Анатолийни юлюшю уллуду.

Шекспирни «Ромео бла Джульеттасында» Веронаны таматасы герцог Эскалны тыш эм ич дунияларын кёргюзтгенди актёр. Сахнада кертиликни айтыр ючюн, ол кезиулени кёп тюрлю шартларын билирге, оюнну аладан таймай къураргъа борчлудула режиссёр да, актёр да. Тетуу улу ол затланы иги билгенди. Былайда Атмырзаланы Магометни дагъыда бир айтханы эсиме тюшеди:  «Москвада бир отоуда жашагъанбыз. Кюндюз бош заманы болуп, кече уа бютюнда, аны къолунда китапсыз киши кёрген болмаз, алай сюйюучю эди окъургъа». Дунияны маданият хазнасы, адети-тёреси, кеси юсюнден хапары да китаплада сакъланнганларын эсге алсакъ, билими да анга кёре эди Тетууланы Анатолийни.

Берберланы Бурханны «Ташны къычырыгъы» деген повестине кёре жазылгъан сценарийде Анатолий баш жигитни ойнагъанды. Ёлмезланы Мурадинни «Гошаях бийчесинде» уа – Къаншаубийни къарындашын.

Трагедияла, драмала да жууукъ эдиле анга, алай аны хунери къайда кенг эди. Сёз ючюн, А.П. Чеховну чыгъармасына кёре «Хирургия» деген комедияда ол фельдшерни ойнайды. Ол тюшген сейир болумла актёрну комедияда да усталыгъын кёргюзтгендиле. Токумаланы Жагъафарны «Чонай къатын алады» деген пьесасына кёре салыннган спектакльде къызны сюйген жашын къурагъанды Анатолий. Ол сюймекликге толусунлай берилген, сюйгенине гюлле алып келген жаш адамны сыфаты дуниягъа ие болгъанбыз деген ахчалы адамланы къатларында бек кюлкюлю кёрюннгени бла къалмай, жашауну юсюнден сагъыш этдирирча болгъан эди.

Алда айтылгъаныча, сахнада ойнарыкъ актёр жашау болумну кертилиги бла кёргюзтюр ючюн, кёп тюрлю усталыкъны билирге керекди. Эртте, бюгюн жашагъан къайсы халкъны бетин кёргюзтюрге излесе да, аны къылыгъын, жашау халын толу берирге тийишлиди сахнагъа чыкъгъан, аны хазырлагъан да алай. Анатолийни бла аны нёгерлерин Москвада театрны айтхылыкъ институтунда акробатикагъа, фехтованиягъа да юйретгендиле. Бюгюн Малкъар театрда ол юйретиу ишлени анда окъугъан жашладан бири – Шауаланы Орусбий бардырады. Тетуу улуну да ол жаны бла хунери ачылгъанды анда. Дагъыда ол гитараны ариу сокъгъанды, жыр айтыргъа да уста эди. Ол хунерле бары да керекдиле, сахна ишни муратын толтурама десенг, – жашау кертиликни толусунлай кёргюзтюп, къараучуну жарсытыр неда къууандырыр ючюн.

Тетууланы Анатолий кёп режиссёр бла ишлегенди. Ала рольсуз къоймагъандыла аны бир заманда да.  Атмырзаланы Магомет бюгюн былай айтады: «Къайсы оюнну салсам да, мен анда Анатолийге жарарыкъны арсарсыз табып тургъанма.  Аллах берген чырайы – миллет адамны сыфаты окъуна айтып тура эди дейме, анга къаллай рольла берирге боллугъун. Миллет энчилигибизни алай толу жюрютген актёрну хайырланыргъа къайсыбыз да сюйгенбиз. Анга толу ышаннган да этгенбиз. Нёгерлери, бирси актёрла да, аны биргесине ойнаргъа сюйгендиле. Жууашлыгъы, жарашыулугъу, адамлыгъы Тетуу улуну тёгерегине кёплени жыйгъанды. Аны бла бир шуёх болгъан артда кенгнге кетмеучюсю кертиди. Жарсыугъа, саулугъу осалгъа айланып, аны тюзетир онгла излегени бла байламлы театрдан кетип, бир къауум жылны Москвада жашагъанды. Ол дуниясын алышханлы тёрт жыл болады, алай а аны излемеген, эсгермеген кюнюбюз жокъду. Къараучула да аны оюнларын эсде тутханларына ишексизме».

Тетууланы Анатолий юй бийчеси, КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу, жазыучу, кёп жылланы «Заман» газетде ишлеп кетген белгили журналист Биттирланы Аминат бла бирге жаш бла къыз ёсдюргендиле.