«Сыйлы кюнледе бир бирге ыразылыкъ берирге борчлубуз»

Ораза байрамны аллында  биз Иймам Абу Ханифа атлы  ислам университетни ректору Чочайланы Шарабуттин хажи бла тюбешип,студентле бу  сыйлы айны къалай ётдюргенлерини  эм башха затланы юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

– Шарабуттин хажи, Рамазан айны студентле бла къалай ётдюрдюгюз? 

– Ораза ай гюняхла кечилиучю, игиликле жораланнган заманды. Студентле да аны ангылап, Рамазан айны сакълап тургъандыла, кеслерин ахшы жаны бла кёргюзтгендиле. Сёзге, ингирде аууз ачар заманда университетни къатында светофорда тохтагъан водительлеге суу  бла финикле юлешгендиле. Университетни тёгереги-башы  таза болсун деп, тийрени ариулагъандыла, ол да игиди. Ара межгитде аууз ачар заманнга  хант столла саладыла да, пловну уа бизде биришедиле. Аны этгенлеге студентле сюйюп болушуп тургъандыла.

Оразада бир кесек женгиллетейик, солургъа онг берейик деп, дерслени къысхартылгъан заман бла бардыргъанбыз. Шёндю уа юйлерине ашыргъанбыз – оразаны ахыр кюнлерине, Къадар кечеге, Ораза байрамгъа ата-аналары, жууукълары бла тюбесинле деген мурат бла. 

– Окъуучуларыбызгъа Рамазан айда муслийманла Аллахуталадан къаллай саугъа сакълагъанларыны юсюнден энтта къайтарып айтсакъ, артыкъ болмаз…

– Хау, аны юсюнден кёп  айтыла тургъанды, жангы зат къошаллыкъ  болмазма. Къуранда аятла бардыла, Мухаммад файгъамбарны, Аллахны саламы анга болсун, хадислеринде да айтылады оразаны юсюнден. Ол ийманны беш фарызындан бириди. 

Намаз этмей, ораза тутхандан не хайыр, деп соргъанла бардыла. Беш фарыздан биринчиси ийман шагъадат эсе, экинчиси намаз, ючюнчюсю уа оразады. Намаз этмей, ораза да тутмаса, андан да уллу гюняхха киреди адам. Ораза тутханны азабы да азыракъ болур.   

Саулугъу болгъан хар муслийманнга да Рамазан айда кесин ашдан-суудан тыйгъан борчду, къолайына, къуллугъуна да къарамай. Ол жылны ичинде этген гюняхладан тазаланыргъа онг берилген заманды. Аллахутала ораза тутханланы Жаннетде жерлерин хазырлагъанды. 

Ораза Аллахуталаны бла адамны арасында этилген къуллукъду. Сёз ючюн, намаз къылгъанны  башхала кёредиле, алай оразамыса, тюйюлмюсе – кесингден бла бир Аллахдан сора бир киши да билмейди.

Болсада оразаны кесинги ашдан, суудан тыйгъандан тышында энтта  шартлары бардыла. Сизни ашамай, суу ичмей тургъаныгъыз Аллахуталагъа керек тюйюлдю, дегенди Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун. Муслийман  аузу, тили, кёзю, къолу бла этген, кёрген, айтхан гюняхладан да кесин тыяргъа керекди. Ма аладыла Рамазан айны жорукълары. Биреуню жанына тийген, уруп, ачытхан, хыны этген адам кесин ач этип айланады ансы, ораза тутмайды. 

– Хау, бу айда адам кесин не жаны бла да тазаларгъа, ашхы жанындан кёргюзтюрге кюрешеди, алай андан сора хорлатып къойгъанчабыз…

– Жарсыугъа, ол барды, алай анга тарыхны юсю бла къараргъа керекди.  Бир 20-30 жыл мындан алгъа  динни юсюнден  окъургъа онг окъуна болмагъанды. Совет къыралны тёлюсю исламгъа чекле салыннган, Аллах дерге къоймагъан заманда ёсгенди.  Бюгюнлюкде уа Аллахуталаны аллында борчун толтурургъа излеп, кесин кюнню узунуна осал къылыгъындан тыйгъан эсе, ол да игиди. Ким биледи, бизни Жаратхан  онг берип, аны ахырда унутургъа себеп болур эсе уа бу сыйлы ай.

Кёгет терекни салсанг, ол битимни ызындан къалай къарагъанынга, дарман сепгенинге, керексиз бутакъларын кесгенинге  кёре берликди. Адам да ма алайды – жашлыкъда къайсы жолгъа салсанг, аны бла барлыкъды. 90-чы жыллада межгитле ачыла, диннге эркинлик берилип, адамла бирге жыйылып, намаз этип башлагъан эдиле. Ол заманда туугъанла, шёндю юйюрле къурап, сабийле  ёсдюредиле. Ма алагъа женгилди, аланы динден ангылаулары барды.

90-чы жыллада республикада намаз этерча  8 жер болгъанды – межгитле угъай, къабырлада  отоула. Таматаларыбыз азанны эшитирге термилип кетгендиле. Шёндю уа хар элде, хар шахарда да экишер-ючюшер межгит  барды – минаралары бла ариу мекямла. 

– Къурман бла Ораза муслийманлагъа эки уллу байрамдыла, алагъа къалай тюберге керекди?

- Муслийман хар жума кюн уллу абидез (гъусль)  алып, таза болургъа керекди.   Оразада да алайды. Адамны тыш сыфаты, кийимлери не заманда да таза болургъа керекдиле, къуру байрамда угъай.

Жууукъну, ахлуну  сураргъа, кёлюн алыргъа тийишлиди. Ауругъан бар эсе, аны кёрюрге  барыгъыз. Ол да сууап ишди.

Кёлкъалдылары болгъанла бир бирден ыразылыкъ алыргъа керекдиле. Былайда айтырыгъым, муслийманла  юч кюнню бир бирлери бла сёлешмей эселе, ала динден чыкъгъан тенгли бир гюнях аладыла. Тюйюшюп, сёлешмей тургъанладан къайсы биринчи салам берсе, ол алгъа жаннетге кирир. Аны себепли быллай сыйлы кюнледе бир бирге ыразылыкъ берирге борчлубуз, аны гюняхын ол дуниягъа жюк этмей.

– Окъуу юйюгюзню  жашаууну юсюнден да сорургъа сюеме. Биринчи курсха келгенлени билимлерине, кеслерин жюрютгенлерине ыразымысыз?

– Артдан-артха билимлери иги болуп келедиле – харфланы таныйдыла, окъуй биледиле,  сураланы кёлден айтадыла. Бизни подкурсларыбыз болгъанын да айтыргъа сюеме. Анда окъуучуларыбызгъа  тийишли билим алыргъа болушабыз.

Кертисин айтханда, бизге келгенле Къуран окъуй билселе, диплом аллыкъ сунадыла. Алай университетни программасында 36 предметден дерсле бериледиле.

– Ушакъларыбыздан биринде вузну студентлери эки диплом алырча мадарла керекдиле деген эдигиз – дин эмда светский жаны бла. Ол муратыгъызгъа жеталгъанмысыз?

– Ислам теология деген илму  къырал лицензиялары болгъан вузлада окъутулады, биз да алгъанбыз  ол эркинликни. Алай мекямыбызны тарлыгъы ючюн шёндю студентлени  анга заочно халда окъутабыз. Бу иш былтыр башланнганды.

Алай бла кёл салып билим алгъан студент эки диплом алаллыкъды. Бири – шериат, башхасы уа –  къырал. Экинчиси бла уа къырал учреждениялада ишлерге онглары боллукъду. Сёз ючюн, школлада светский этика деген дерсни берирге. 

Бизни битеу устазларыбыз да Пятигорскну къырал университетини теология жаны бла билим алгъанларын белгилерчады.

– Сиз кёп жылланы ичинде студентлени окъутасыз. Дин билимлери болгъан адамла кёп болгъанлары  бла жамауат   тюрленнгенди, дерге жараймыды?

– Нальчикде ара межгитни мурдорун салгъанда, кимге ишлетесиз аны, дегенле кёп болгъандыла. Ол кезиуде жаш адамла келмегендиле намазгъа, жаланда  60-дан атлагъанла жыйылгъандыла. Бусагъатда уа ичине угъай, тёгерегинде да сыйынмайды халкъ. Хар элде экишер-ючюшер межгит барды, ала да дин ахлуладан толудула. 

Бизни университетни тауусханла уа бюгюнлюкде кёп регионлада ишлейдиле. Сёз ючюн,  муфтий Хазраталий Дзасежев, Адыгеяны, Ростовну муфтийлери, дагъыда раис-иймамла, аланы болушлукъчулары, эллени иймамлары да бизде окъуп чыкъгъандыла. Дагъыда Учкекен элде медиресени башчысы Эркенланы Мухаммад хажи,  устазлары да бизни сохталарыбыздыла.

– Газет окъуучулагъа Ораза байрам бла байламлы  къаллай алгъыш этерик эдигиз?

– Бюгюнню сакълап, аны кёралмай,  сыйлы байрамгъа жеталмай кетгенлени  Аллахутала гюняхларын къурутсун, Жаннет ахлула этсин. Къыяма кюн Аллахутала аланы кесини ырахматлыгъына, файгъамбарны шафагъатына тюбетсин. Ауругъанла, келир бу заманнга иги болуп, саулукълары къайтып, ораза тутарча болсунла. Жаш адамларыбыз,  саулукъларын тас этмей, бизни Жаратханны аллында къуллукъларын толтурурча насып берсин.

Аллахутала, быйыл ораза туталмагъанланы жюреклерине ийман салып, диннге буруп, келир Рамазан айда  ала да борчларын толтуруп  башларча этсин. Газет окъуучулагъа барысына да ийман, саулукъ, узакъ ёмюр берсин.