Тарых

Баргъаны. Аллы газетни 27 январьда чыкъгъан номерде басмаланнганды.

Деменгили къыралыбызны тарыхында кёп сынаула бола келгенлерин битеу дунияны адамлары да биледиле. Аладан бири, бек жарсыулусу, ажымлысы, жерибизге немисли фашистле кирип, Уллу Ата журт урушну башланнганыды. Ол отлу къазауатда кёп халкъ къырылгъанды, кёп  аскерчилерибиз, жигитлеча, жан бергендиле, кёп жашларыбыз заман толкъунлада белгисиз жокъ болгъандыла.

Кёп жыл мындан алгъа эшитген эдим бир малкъарлы акъсакъалдан: «Бизни ауузда Айдаболланы Азнордан акъыллы адам чыкъмагъанды»,-деп. Ол аны бла энчи шагъырей болмагъанды. Таныгъан да этмегенди. Халкъда жюрюген хапаргъа кёре айтханды. Ушагъыбызда эсде къалгъан аны бир къауум акъыл сёзюн да эсгерген эди.

Малкъар халкъны жаратылгъаныны бла къуралгъаныны темасы не заманда да кеси алимлерибизден сора да, башхаланы да бек сейирсиндиргенди. Аны бла байламлы кёп тинтиуле, этилгендиле, оюмла да айтылгъандыла. Бюгюн биз сизни тарых илмуланы доктору, профессор В.Б.Виноградовну  оюмлары бла шагъырей этерге сюебиз.  Узакъ 1982 жылда ала «Шуёхлукъ» журналны 4-чю номеринде басмаланнган эдиле. Ол кезиуню басмасы цифрагъа тюшюп, кенг хайырланырча болмагъаны себепли газетибизде аны басмалауну игиге санагъанбыз.

 Ленинград блокада кетерилгенли – 80 жыл

1943 жылда 12 январьда къуршоугъа тюшген Ленинградны эркин этиу, блокаданы чачдырыу операция башланнганды.  Ол кезиуге жигит шахар душманны къуршоуунда тургъанлы юч жыл озгъанды. Немесли командование Ленинград ючюн сермешде   аскерчилери, техникалары кёп санда тас боллукъларын  ангылап, шахарны ачдан, суусапдан къыйнап, жер юсюнден жокъ этерге умутлу эди. Алай шахарны эркинлиги ючюн къазауат ол къуршоугъа тюшген кюнден  башлап, юч жылны ичинде ахырда тохтамагъанды.

Эрик бек хайырлы кёгетледен бириди. Адамла аны бизни ёмюрге дери да ёсдюрюп хайырланып тургъандыла. Эрикни 2000 тюрлюсю белгилиди. Бюгюнлюкде адамла аны 350 тюрлюсюн ёсдюредиле. Ол терек 25 жыл жашайды.

Хар тукъумну да барды ёхтем адамлары. Къадырладан эки туугъан къарындашланы жашларын, Уллу Ата журт урушну жигитлерин Мухажирни бла Борисни айтыргъа боллукъду. Ала экиси да къыралыбызгъа жау чапханда, душман аскерлери бла сермеше, уруш аулакълада къалгъандыла.

Бурун заманладан бери да  къамичини магъанасы уллу болгъанды. Ол, атда жюрюуде хайырланнгандан сора да, халкъыбызны тин хазнасы бла да байламлыды. Тарихде белгили болгъаннга кёре  орта ёмюрледе ногъайлыла бир жерден башха жерге кёчюп жашагъандыла. Алай бла кёчген заманда, атха уллу эс бёлюне эди. Атда баргъан а къамичиге магъана бергенди. Башха халкълагъа да ол бу миллетден жайылгъанды деген оюм жюрюйдю.

Сёзсюз, малкъарлыланы бла къарачайлыланы аякъ эм юс кийимлери тюзледе жюрюген хоншуланыкъындан башхаракъ болгъанды. Нек дегенде таулада жашау бир кесек къарыу да, кюч да излейди.  Юс кийим да анга кёре.

Юбилейге хазырлана,  озгъан кезиуню сюзюп, андан эсепле чыгъарыу  тёреди. Къабарты-Малкъарны 100-жыллыгъын белгилеуню чеклеринде уа, КъМР-ни Архив службасы республика  1972 жылда кесини 50-жыллыгъын къалай белгилегенин эсге тюшюргенди.