Тарых

 …Космосха учууланы башламчыларыны атлары белгилидиле,деген оюм жюрюйдю. Болсада космонавтиканы мурдорун салгъанланы араларында атлары кёп жылланы ичинде жашырынлыкъда тургъан адамла бардыла. Аладан бири Сергей Королев бла къаты байламлыкъда ишлеп тургъан Энейланы Тимурду. Аны алим нёгери - Демидов саугъаны 1996 жылда алгъан академик Н.Н.Красовский бу оюмун терк-терк къатлаучу эди: «Производствода,бир тюрлю технологияда тынгылы математика болса, аны киши эслемейди; ол болмай къалса уа- хар ким да сезип къояды. Бизни космосубузну аламат математикасы болгъанды эмда болгъанлай къалады. Тимур Магометович а аны къурагъанладан бириди».

Малкъар эллерибизни бла тукъумланы тарыхлары газет окъуучулагъа сейир болгъан темаладан бириди. Асламлы информация органладан сора да бу ишге школларыбызда, бийик билим берген окъуу юйлерибизде да аслам эс бёледиле. Бюгюн биз сизни шагъырей этерге сюйген авторубуз Хабазданды. Бу элни ким эм къачан къурагъаныны юслеринден Айтекланы Эльвира тынгылы жазып, туура этгенди. Аны фольклорубузгъа да сейири уллуду.  

1942 жылда немецли фашист уучлаучула бир кесек заманнга бизни республикагъа киргенлеринде Татчаланы Баттал Тёбен Чегемден атланнган къызыл аскерчиле бла бирге Огъары Чегемге къарындашы Адилгерий болгъан элге кетеди.

Огъары Холам. Былайгъа Деуле Сырты дейдиле. Суратны онг жанында, къаягъа тирелип тургъан биринчи журт Жаболаны Магометни жашы Исхакъны юйю эди. Аны бери жанындагъы юй да къаягъа тирелип ишленипди. Анда да Гергъокъланы Ортабай бла Мухаммат жашагъандыла. Аны аллында эфенди азан къычыргъанды. Ол тизгинде къыйырдагъы юй а Кючмезланы Мыртаны эди.

Революцияны бораны эски жашауну кетере, аны жангырта, жарыкълыкъгъа эшик ачаргъа эди умуту. Алай ол, жангылыкъланы кереклилигин ангылап, къарай билиу да акъыллылыкъны, жигитликни сурай эди. Ол замандагъы интеллегенцияда да, къара халкъгъа болушуугъа амал излеуде сагъышда эдиле. 

Бизни республикабыз тарых магъаналы  жерлери бла байды. Тау эллерибизде  кёп сейирлик  кешенеле, къалала да  узакъ ёмюрледен къала келип, бюгюнлюкде да сюеледиле. Аллай къалаладан бири Амирхан  къалады.

1911 жылда Владикавказ темир жолну китап басмасы доктор А. Кобылинни халкъны саулугъун сакълауну юсюнден орус обществода 5-чи бёлюмюне этген «Шимал Кавказны курортлары» деген докладына кёре китап чыгъаргъанды.

Малкъар тилибиз бек бай тилледен бириди десем, ётюрюк болмаз. Анда биз кюн сайын хайырланнган сёзледен тышында да кёп сейир эм унутула баргъанла да асламдыла. Аланы жашаугъа сингдириуге энчи эс айтхылыкъ жазыучубуз  Тёппеланы Алим бёлгенди. Аны чыгъармаларында алагъа терк-терк тюбейсе. Ол аладан кесини энчи сёзлюгюн окъуна къурагъан эди. Бюгюн биз сизни андан бир алыннган бир къаууму бла шагъырей этерге сюебиз. Ким биледи, былай эте баргъан къадарда, аладан бир къауумун хайырланып да башларгъа болурбуз.

Халкъыбызда  эрттеден келген жомакълада бла таурухлада жаныуарланы жигитликлерини, хомухлукъларыны, къанатлыланы энчиликлерини юслеринден кёп айтылады. Ол затлагъа миллетде аслам эс бёлгендиле. Адамлагъа ол затла сейир болгъандыла. Ала бла байламлы бирле кёргенлерин айтып болгъандыла, башхала эшитгенлерине дагъыда кеслеринден къошхандыла. Ма алай бла таурухла жаратылгъандыла. Шёндю ол затланы юслеринден билген адам, жарсыугъа, аз тюбейди. Сабийлерибизге уа аллай хапарла сейир боллукълары хакъды. Аны себепли бюгюн сизни аллай къысха бир ненча таурух бла шагъырей этерге сюебиз.

Малкъарны бек сыйлы тукъумларындан бири Сюйюнчларыдыла. Революция дунияны экиге бёлгюнчю, ала Бызынгыны жангыз бийлери эдиле. Кеслери да эллиле бла ариу жашагъандыла. Къыйынлыкъны алагъа сынатмагъандыла. Керек кюнде уа, къалкъан болуп, жерлешлерин сакълагъандыла.