Сентябрь. Биринчи классха келген сабийле школгъа юйренирге кюрешедие, атала-анала да алагъа болушур ючюн, къолларындан келгенни аямайдыла. Биз, башланнган классла бла байламлы чыкъгъан соруулагъа жууапла излей, КъМКъУ-ну Педагогика, психология эм физкультура институну педагогика эм психология кафедрасыны доценти, педагогика илмуланы кандидаты Башийланы Жанна бла ушакъ этгенбиз.
– Жанна Дугуевна, ким окъутады бюгюнлюкде бизни сабийлерибизни башланнган класслада? Сиз аланы къалай хазырлайсыз?
– Бизни университетде башланнган класслада устазла болур ючюн, бакалавр программагъа кёре тёрт жыл окъургъа керекди. Студентле педагогика, психология, орус тил, математика, тёгерекдеги дуния, ингилиз тил, тарых – битеу бу предметлени кеслерин да, бек башы уа, аланы сабийлеге къалай юйретирге керек болгъаныны методикаларын окъуйдула. Устазны иши бек къыйынды, аны себепли саулукъларын къалай сакъларгъа боллугъуна аталгъан предметле да бардыла.
Студентлерибизни асламысы бакалавриатдан сора магистратурагъа да барадыла. Магистратурада дерсле тюшден сора башланнганлары себепли, окъууну иш бла бирге бардырадыла.
Бек башы уа – биз практикагъа аслам эс бурабыз, алгъын заманла бла тенглешдиргенде, студентлени школда тургъан заманлары кёбейгенди, хар ыйыкъдан бир кюнню ала класслада дерсле бередиле. Окъууну бошар заманларына хазыр специалистле боладыла.
– Педагогикагъа башха жерге баралмагъанламы келедиле огъесе ЕГЭ-де бийик баллары болгъанла да бармыдыла?
– Арт жыллада бек бийик баллары болгъанла, школну алтын майдалгъа бошагъанла да сайлайдыла устазны усталыгъын. Белгилисича, Россейде келлик жыл Устазны жылыды, школгъа аслам эс буруллукъду.
– Не букъдурур кереклиси барды, башланнган класслада окъуна балачыкъланы репетиторлагъа жюрютюп башлайдыла. Ол тюзмюдю?
– Угъай, терсди. Атала-анала сабийлери жаланда «бешлеге» окъусала сюедиле. Битеу акъылбалыкъ болмагъанла бирча айнымайдыла. Кими башланнган класслада осал окъуйду, кими тамата класслада, школда къыйналып билим алгъанла артда академикле да болуп кетедиле. Биринчи-тёртюнчю класслада «юч» неда «эки» окъуна алгъанлыкъгъа, репетитор излеп башламагъыз. Юйде кесигиз да болушугъуз, школда дерследе да олтуругъуз, не болгъанын, нек окъуялмагъанын ангылагъыз. Аллай проблемаланы башланнган класслада кесигиз да тамамлаяллыкъсыз. Гитче сабийчиклени школда дерследен сора репетиторлагъа, кружоклагъа да жюрютюп арытмагъыз. Ол не заманда солурукъду? Сабийни сабийлигин урларгъа жарамайды. Ойнаргъа да, мардалагъа кёре жукъларгъа, къууанып жашаргъа да къоюгъуз. Окъуу башланнганды деп, аны хар белгисин кютюп, урушуп турмагъыз.
– Быйыл Россейни Жарыкъландырыу министерствосу хуржун телефонла бла школда хайырланыргъа эркинлик бермейди. Сабий жаланда атасына-анасына сёлешгенден тышында устаз берген ишни Интернет бла хайырланып эталлыкъ тюйюлдю. Сиз бу жангы жорукъгъа къалай къарайсыз?
– Ол тюздю. Окъуучула Интернетден кёчюрюп хар затны, кеслери сагъыш этерге юйреналмай эдиле. Окъуу – ол, бек биринчи, кеси аллына оюм эте билиудю. Биринчи-тёртюнчю класслада устазны борчу сабийни кеси аллына окъургъа юйретиудю. Жомакъла китапны къолуна алып, кеси окъургъа керекди, сиз а кимге бюсюрегенин, къайсы жигитни къылыгъы эрши кёрюннгенин соругъуз. Дневникде, белгиле тюйюлдюле ишни башы, сабийни дуниясына билимни жарыгъы келгениди бек магъаналы иш. Пушкинни, Лермонтовну, Толстойну, Гётени классда окъургъа, ангыларгъа онг жокъду, юйде, кеси олтуруп окъуйду адам. Ол даражагъа атламла башланнган класслада этиледиле. Атала-анала сабий бла не жангы зат билгенини юсюнден сёлеширге керекдиле, кюн сайын дневнигин тинтмегенлей. Окъуугъа сейири болса сабийни, иги белгиле да аллыкъды.
– Жанна Дугуевна, жарсыугъа, биринчи классха келген таулу сабийлени араларында малкъар тилде къыйналып сёлешгенле аз тюйюлдюле. Бу болумгъа не оноу этерге боллукъду?
– Быйыл битеу школла ана тилден бла литературадан жангы пособияла алгъандыла. Ол иш мындан ары да бардырыллыкъды. Малкъар тилде сабийле сюйюп окъурча китапла керекдиле, ол барыбызгъа да баямды. Тилни байрамлары къуралсала да, иги боллукъ эди.
– Сиз жаш бла къыз ёсдюргенсиз. Ала билемедиле ана тиллерин?
– Хау, эркин сёлешедиле. Мен сабийлени аталары бла юйде бир заманда да орус тилде сёлешмейме. Андан сора да, ата юйюме, аталарыны ата юйлерине да сабийлени элтгенлей тургъанбыз. Ёмюрледен келген тёрелерибизге кёре жашасакъ, хар таулу сабий аппаланы-ынналаны хапарларына тынгылап ёссе, хар зат да тап боллукъду. Шёндюгю дунияда сабий бек аздан юч тил билирге керекди: малкъар, орус, ингилиз. Алай башха тиллени билеме деп, кесиникин унутургъа жарамайды.
