Терек бахчачылыкъны таукел атламлары

Россельхозбанкны отраслевой экспертиза этиу арасы бизни къыралда алмала сатыу рынокну онгларын сюзгенди. Терк айныгъан терек бахчала проектлери бла белгиленнген кюч бла ишлеп башларыкъларына кёп къалмагъанын эсге алып тергегенде, 2024 жылда быллай продукцияны производствосу 1,2 миллион тоннагъа жетерге ушайды. Андан бир миллиондан аз-маз асламырагъын а ахыр беш жылны ичинде къуралгъан бахчала берликдиле, деп билдиргендиле Арадан.

Бу структураны башчысы Андрей Дальнов айтханнга кёре, Россейде алмала ёсдюрюуде бек кёп тюрлениуле бардыла: артыкъ иги тирликлилиги болмагъан тёрели бахчала кете барадыла, аланы орунуна терк эмда бютюн терк айныгъанла келедиле. РФ-ни Эл мюлк министерствосундан билдиргенлерича, 2015-2019 жыллада саулай къыралда аладан 62,3 минг гектары къуралгъанды.

Россей Федерацияны бирси субъектлерини арасында бу сферада Къабарты-Малкъар Республика сёзсюз алчыды дерге боллукъду. Ахыр беш жылны ичинде бизде быллай бахчала жыйырмадан артыкъ минг гектарда къуралгъандыла. Аладан экиден бири сагъынылгъан технологияла бла алай. Ол а саулай къыралны бу кезиуде кёрюмдюсюню кёп къалмай ючден бириди.

Эсге сала айтсакъ, терк айныгъан технологиягъа кёре бир гектарда 800 эм андан аслам терек орнатыргъа болады. Бир гектардан а 30-40 тонна продукция алыучудула. Бютюн терк айныгъан амал бла уа гектарда орнатылгъан тереклени саны 3200-ден башланады. Андан а 50-70 тонна алма жыядыла. Арт жыллада Къабарты-Малкъарны терек бахчачылары бир гектаргъа эм азындан 1250 терек орнатыргъа кюрешедиле. Алай бир-бир агробизнесменлени бахчаларында уа аланы саны тёрт мингнге окъуна жетеди. Анга кёре аланы тирликлилиги да бек бийикди. Инновациялы терек бахчачылыкъда республика бек иги атламла этгенди; мында терекчикле ёсдюрюуню, бетон чыпынла эмда буз ургъандан къоруулагъан аула чыгъарыуну да къолгъа алгъандыла. Бютюн терк айныгъан бахчалада тереклени хар бирине да суу дайым салынады.

Республикада иш аны бла тохтап къалмай, жангы бахчала къурау андан ары барады. Аланы ёлчемин отуз минг гектаргъа жетдирирге къолдан келсе, 2024 жылда терек бахчачыларыбыз бир миллион тонна продукция чыгъарыргъа боллукъдула. Ол а къыралыбызны рыногунда излемни экиден бирин жалчытырыкъды.

Росстатны, Федерал таможня службаны эмда Эл мюлк министерствону тергеулерине кёре, 2024 жылгъа рынокну мардасы 1,74 миллион тоннагъа жетсе, алмаланы импорту иги да тюшерикди. Россельхозбанкны сагъынылгъан арасыны специалистлери оюм этгеннге кёре уа, импортну толусунлай кетерир (алышындырыр) ючюн бизни къыралда алма бахчаланы энтта да 16-63 минг гектарда (хайырланылгъан технологиясына кёре) къураргъа керекди. Алай эсе уа, бёлюмге инвестицияла азаймай турсала, ол санда къырал субсидияла бла себеплик этиу да, бу кёрюмдюге жууукъ кезиуледе окъуна жетер амал барды.

Бу жаны бла да бизни республикада кёп иш этилгенди дерчады. Саулай айтханда, сегиз айны тап халда сууукъда тутаргъа онг берген объектлеге бир кезиуге эм азындан 150 минг продукция сыйынады. Аланы къатларында айырыучу, жарашдырыучу, орунлагъа салыучу цехле да бардыла. 2024 жылгъа уа бу кёрюмдюню 500 минг тоннагъа жетдирирге умут барды.

- Шёндюгю Россей алмаланы тышындан аслам ташыгъан къыралгъа саналады, - дейди Андрей Дальнов. Жер башында аны сатыу-алыуда биз онюч процентни алабыз. Сербиягъа, Молдовагъа, Азербайджаннга РФ-ни алма рыногу эм магъаналыды. Бизден а быллай продукция асламысында Къазахстаннга, ЛНР-гъа, ДНР-гъа, Шимал Африкада эмда Персия заливде къыраллагъа жибериледи. Алай бла бизде импортну алышындырыу бла бирге алмадан башха продукция этиуню (джем, повидло, концентратла эм башха затла) къолгъа алыргъа керекди. Нек дегенде Россей Федерация импортну тыйса, тышында рыноклада конкуренция бютюн кючлю боллукъду.

Араны аналитиклери оюм этгенлерине кёре, бизге, бек биринчиден,
 къыралны ичинде рынокга эс бурургъа керекди. Республикада терек бахчачыланы продукцияларын а бюгюнлюкде окъуна тыш къыраллагъа сатып башларча аллай качествосу барды.