Не зат чырмаулукъ этеди бизге арыкъ болургъа?

Бир-бирде адам неден семиргенин ангыламай къалады. Арт кезиуде алимле аны сылтауун жашауда жюрек тынчлыкъдан эсе жарсытхан кезиуле аслам болгъанында кёредиле. Диетолог Къазийланы Марина бла биз бу жарсыуну сюзгенбиз.
Специалист айтханнга кёре, адамгъа жашагъан жерин алышыргъа тюшсе, ол аны бек апчытады. Кёчюу сакъланмай тургъанлай болса уа - бютюнда. 

- Алгъаракъда бизге артыкъ килограммларыны жарсыуу бла 18-жыллыкъ Мадина келгенди. Ол школну бошагъандан сора, ата-анасы аны окъургъа башха шахаргъа ашыргъандыла. Жарым жылгъа Мадина анда бек семиргенди. Не кюршген эсе да, кеси аллына андан къутулалмагъанды. Каникуллагъа келгенинде, биз аны аш-суу низамын тюзетгенбиз. Бюгюнлюкде ол кесини алгъыннгы халине келип, бек насыплыды. 

- Сейир да кёрюнюр, алай адам къайда ауузланнганы да бек магъаналыды. Жангы жерде жюреги тартхан ашхана тапхан  алай тынч тюйюлдю. Ашдан сора да, адамны кёзюн официантланы сыфатлары, кафени интерьери да къууандырыргъа керекдиле, - дейди диетолог. 
Жукъудан тоюу бизге субайлай турургъа себеплик этеди. Адамны чархында адреналин бла кортизол мардада турадыла. Ма ала саладыла адамны къан тамырларына эм саулугъуна заран чекден озсала. Кортизол – инсулинни антагонистиди. Адамгъа татлы затны кюсетеди. 

Жукъуну кезиуюнде  мелотонин гормон чархха аслам тюшеди. Аны хайырындан адамны къан басымы бла глюкозасы мардагъа келедиле. Жукъугъа терен кетиу кортизолну азайтады. Андан а тюрлю-тюрлю ауруула къозгъаладыла, ол санда диабет да. 

Къазийланы Марина айтханнга кёре,  адам саулукълу болургъа излей эсе, 8 сагъатдан аз жукъламазгъа керекди. 

Хант къанга артында олтургъан кезиуде: «Да сени табагъынг къуруду да, энтта бир къабын салайым», - деп жан аурутханла чыкъмай къалмайдыла, -  дейди Марина Масхутовна. – Ол адамланы жюреклерин къыйнаргъа болмай, бир-бирле артыкъ ашап да къоядыла. Алай бла чарх анга юйренчек болуп къалады. Аны себепли «Угъай, мен тойгъанма» дерге уялмагъыз. 

Бюгюннгю жашауда заман аз болгъанча кёрюнеди. Ол себепден бир-бирле эрттенликде ауузланып чыгъаргъа окъуна заман тапмайдыла. Сау кюнню ичинде не тапсала, аны ашап ишлейдиле. Ингирде юйде ушхууурдан  сора да ач болгъанга сезим аладан кетмейди. Аны адам  холодильник  таба жюрюу бла тыяргъа кюрешеди. Быллай халны уа эрттенликде ауузланыргъа заман табыу бла кетерирге боллукъду. Как, жумуртхала, чабакъ, жау бла гыржын - быладан къуралгъан ашла сау кюннге чархыгъызны тап ишлеуюне себеплик этериклерин унутмагъыз. 

Специалист айтханнга кёре, D витаминни къытлыгъы адамны мудахландырады. Кюн кёп тиймей турса серотонин (насыпны гормону) азаяды, артыкъ килограммла уа кёбее барадыла. Хау, булутладан бир жары да кетер амал жокъду. Алай кюн тийгенде тышында турургъа кюрешигиз. 
Телефонла бла телевизор да ашны жарашыууна чырмау боладыла. Эсигиздемиди, алгъын аналарыбыз бизге ашай туруп китап окъургъа эркин этмегендиле? Аны сылтауу уа адам башха затха эс бёлсе, ашны татыуун ангыламайды эм аны тынгылы чайнап жутмайды. Алай бла аш орунубуз тийишлисича ишлемейди. Ол себепден телефонлагъа угъай, табакъгъа къараргъа керекди. Ашны да артыгъы ол кезиуде сизни чархыгъызгъа тюшерик тюйюлдю. 

- Манга жюрюгенледен бири, бизнес бла кюрешген тиширыу, сосискаланы бек сюе эди, - дейди Марина Масхутовна. – Ол аланы къыйын тюбешиуледен бла сёлешиуледен сора неда юйюнде картох биширип ашаргъа бек ёч болгъанды. Аллай сюймекликни сылтауун тинтип башлагъаныбызда, ол анда гитчелигинден келген къылыкъ болгъанын ачыкълагъанбыз. Сабий заманда ыннасы аны бу ашарыкъ бла сыйларгъа сюйгенди. Алай бла тиширыуну сезиминде сосискаланы татыулары аны жюрегине хошлукъ келтирип, нерва системасын тынчайта эдиле. Аллай хайыры болмагъан азыкъны башхагъа алышыргъа итинирге керекди. Кеси аллыгъызгъа болалмай эсегиз а, специалистни болушлугъу бла.

Диетологну оюмуна кёре, жашауда информация кёп болгъанлыкъгъа, бюгюнлюкде адам улуна аны чынтты насыплы этген сезимле жетишмейдиле. «Эс этигиз, жангы шахаргъа келсегиз, аны бла таныша, ачлыкъ не болгъанын унутуп къоясыз. Нек? Экскурсияны кезиуюнде жангы сезимле эсигизни толусунлай бийлейдиле. Семирип баргъанына не этерге билмеген 30-жыллыкъ тиширыу кёп болмай бизге жарсыуу бла келгенди. Ол айтханнга кёре, аны къуру да ашап турлугъу келеди. Сора биз анга солуу кюнледе тюшлюкню бла ушхууурну орунларына театргъа бла музейге барыргъа буюрабыз. Аланы тёрели этип, къыз 10 килограммын тас этгенди», - дейди специалист.  

Дагъыда семириу бла байламлы бир жарсыу барды. Ол да неди десенг, азыкъны ашыгъып ашау. Кюнню узуну аллай халда жашау адамгъа артыкъ килограммла къошадыла.  Къазийланы Марина айтханнга кёре, чайны, сууну да акъырын ичерге керекди. Ашны уа - бютюнда. Ол заманда гастрит, язва дегенча ауруула не болгъанларын сынарыкъ тюйюлсюз. Аллай кезиуледе чархыгъыз да солурукъду, дейди ол.