Гепард

Гепард дунияны башында бек ариу жыртхыч жаныуаргъа саналады. Кеси да бек женгил затды. Уугъа айланнганында, кийиклени ызларындан сагъатны ичинде жюз километр терклик бла къууады. Бу орта азиялы таз деген уучу итлеге ушашлы иничке узунаякъ «киштик» Африканы къуу ёзенлеринде, Юг-запад Азияда тюбейди. Гитчелигинде адам къолуна тюшсе, бек женгил юйюрсюнеди. Ол себепден эртте заманладан бери да байланы бла бийлени юйлеринде аланы киштикленича, ариу жаныуарланыча тутхандан сора да, къалауур итленича да хайырланнгандыла, ала бла Африкада антилоп уулагъа, Азияда уа эчки уулагъа жюрюп  болгъандыла.

Гепард орталыкъ ит чакълы бирди, ауурлугъу орта эсеп бла 30 килограмм болады. Эркеклеринден эсе тишилери аууруракъдыла. Терилери бирда болмагъанча ариуладыла эм эки тюрлюдюле. Артыкъда патчах гепард бек ариуду. Бу жаныуарны сары терисини аркъасыны узунуна къара ызлыкъла бара эселе, башхаларыны уа битеу терилерини юслери къара тамгъаладан толу боладыла.

Аякълары, узунла эселе да, бек кючлюдюле, табанлары кенгдиле, тырнакълары узунладыла эм гырнауладыла. Артыкь уллу болмагъанлыкъгъа, бирда болмагъанча къарыулудула. Жети метр чакълы бир кенгликлери болгъан къырладан секирип ётедиле. Кеслеринден эсе уллу кийиклени сюйреп алып кетедиле.

Быланы уугъа айланыулары башха жыртхыч жаныуарладан эсе башхаракъды. Ала терек башына неда дуппуруракъ жерге минип, андан тёгерекге къарап, кийик эчкилени неда башха жаныуарланы эслеселе, тюшюп, кёрген «къурманлыгъына» шыбыртсыз жууукълашадыла. 80-100 метр чакълы бир къалгъанда уа,  садакъ окъча атылып, марагъан жаныуарларыны ызларындан боладыла. 100 километр терклик бла  сюрген жыртхычдан а алай кёп жаныуар къутулмайды. 

Айтханыбызча, аллай терклик бла гепардла 500 метр чакълы бирден узакъгъа чабалмайдыла. Аллай бир узакълыкъда жеталсала, къуугъанларын тутуп, ёлтюрюп, аны къатында бир кесек солуу алып, андан сора киришедиле ашха.

Тиши гепардла жылгъа бирден башлап  бешге дери бала табадыла эм экижыллыкъларына дери алагъа къарайдыла, уугъа юйретедиле. Кеслери да артыкъ уллу болмагъан юйюр къауумла болуп жашау этедиле. Бир бирлери бла тюйюш-жыртыш деген затны бек аз этедилe. Тышындан келгенни уа «юйюрге» къошмайдыла.

Алгъын быланы ариу терилери ючюн бек кёп къырып тургъандыла. Шёндюгю заманда да гепардны териси бек сыйлы териледен бириди. Андан тиширыу пальтола тигедиле. Бир пальто тигер ючюн 8-10 гепардны териси керек болады. Ол себепден бу ариу «киштикни» къоруулауну юсюнден законла да бардыла, болсада браконьерле къалай бла да жол табадыла алагъа уугъа айланырча.