Тарых

КъМР-ни 100-жыллыгъына

Бу суратла  2001 жылда  Элбрус районну Элбрус элинде  алыннгандыла. Андан бери жыйырма бла бир жыл озгъанды. Узакъ тау элде жашагъанла ол къууанчлы кюнлерин бюгюн да унутмайдыла. Ол кюн элге  кёксюл «жаннет»  келген эди. Газ Элбрус элге жетгенини къууанчын белгилерге ары  республиканы ол замандагъы Президенти Валерий Коков, КъМР-ни Правительствосуну Председатели Чеченланы Хусейин, республиканы министерстволарыны, ведомстволарыны башчылары, Элбрус районну администрациясыны оноучулары, «Межрегионгазны» генеральный директоруну орунбасары Сергей  Шибанов, дагъыда кёп башхала да келген эдиле. Элге кирген жерге дери газ келгенине элбрусчуланы  жашы, къарты да бек  къууаннгандыла.

Кавказны таулары, халкъларыны сейир культуралары, адет-тёрелери ёмюрлени теренинден бери жолоучулагъа, алимлеге, суратчылагъа, жазыучулагъа сейир болгъандыла. Бурун таулуланы, къабартылыланы, осетинлилени, сванланы, башха халкъланы келечилерини суратлары бюгюнлюкде Американы, Европаны къыралларыны музейлеринде асыралып, шёндюгю адамланы да сейирге къалдырадыла.  

 Тарыхчы Дж. Лонгворд, таулуну ас­кер сауутларын санай келгенде, ушкокну биринчиге сагъынады: «Аланы сауут-саба кереклеринде ушкокну биринчиге айтыргъа боллукъду. Ушкокну кесине кёре узунлугъу болгъан терен къапда тутадыла. Жаш аны чепкенини арт жанында жюрютеди. Ал жанында уа – тапанча. Накъышлы сабы бла ол бел бау тюбю бла чыгъады. Андан со­ра – къама, неда эки ауузлу жютю кинжал. Агъач къыны бла, сабыны къол тутхан жери уа – къара агъачдан, неда кюмюш суу ичирилген темирден, ариу, къара накъышчыкълары бла.

 Белгили фольклорчубуз Таумурзаланы Далхат къарачайлы къалам къарындашы Байрамкъулланы Хамит бла биригип жарашдыргъан «Къарачай-Малкъар халкъ оюнла» деген аламат китапны магъанасы бюгюнлюкде уллуду. Миллетде унутулургъа аз къалгъан оюнланы ала соруп, излеп алай жыйышдыргъандыла бизге саугъагъа.

Хапар айт, хапар айт деп къадалгъанса да, къоймайса. Адам санга не этсин? Къарайма да, айырылыр акъылынг жокъду. 

Озгъан айда Нальчикде Россейде Аскер махтаулукъну башха шахарлары бла бирге  Хорламны Къылычы саугъаланнганды. Ол халкъны душман аскерлеге къажау къазауатда батырлыгъына, эркинликге итиниулюгюне этилген хурметни белгисиди.

КъМР-ни 100-жыллыгъына

Бу сурат 1957 жылда Къашхатауда алыннганды. Анда олтургъанла (солдан онгнга) школну директору Шауаланы Миналданды,  Фёдор  Яковенкоду, Насталаны Сохтады эмда устаз Роза Сергеевады. Сюелгенле уа ол заманда тамата классланы окъуучуларыдыла. Бизни бюгюннгю хапарыбыз а Фёдор Михайлович Яковенкону юсюнденди. 

Россей империя бла Малкъарны арасында къыралла аралы  байламлыкъла 19 ёмюрню  аллында башланнган эселе да,    таулуланы эм Малкъарны юсюнден биринчи шартла уа XVII ёмюрден келген документледе басмаланыпдыла. 

(2-чи кесеги)

30 июльда Леонид Лавров Чегем ауузуна тебирегенди. Жолу – Нальчикден Биринчи Чегемни бла Экинчи Чегемни юслери бла тартылгъанды. «Ол эки элге таулула Къудайнат-Къабакъ дейдиле. Экинчи Чегемден ётгенлей, жол жанында беш жарты оюлгъан кешене кёргенбиз. Экиси аман сакъланмагъандыла, ол бирси ючюсюню уа башлары, бир-бир къабыргъалары да оюлупду.  Бийик, таш башлы кешенеле бир бирге тытыр бла жабышхан ташладан къаланыпдыла. Бири сегиз мюйюшлю пирамидагъа ушайды, башы да чукуй маталлы болуп.

  (1-чи кесеги)

1936 жылда жай айлада Малкъаргъа келип, СССР-ни Илму академиясыны кичи илму къуллукъчусу Леонид Иванович Лавров (1909-1982) мында кёргенини юсюнден «Из поездки в Балкарию» деп, «Советская этнография» деген китапны экинчи томунда (175-181 бб.) жазгъанды. Ол басмадан 1939 жылда чыкъгъанды.