Туугъан журтубуз бла байламлыкъ

Ата журтну, юйню, тыпыр ташны темасы литературада, ол санда малкъар адабиятда да, не заманда да сыйлы, энчи жерни алгъанды.   Бусагъатда уа аны юсюнден не къадар кёп айтылса да, артыкъ болмазлыгъы бла даулашырыкъ чыкъмаз.

Жерине кёре жиляны деген нарт сёзде айтылгъаныча, къайсы адабиятда да бу ангыламланы  суратланнганы да  табийгъатха, жамауатха, адамгъа кёре болады. Тема сейир кёрюннгени бла бирге кенгди, къыйынды. Аны  терен тинтирге уллу илму ишле керекдиле. Бу кюнледе бир ненча художестволу чыгъарманы къайтарып окъугъаным себепли тема бла байламлы къауум тизгин жазаргъа кёлленнгенме, жазыучуланы бу жаны бла кёз къарамларына, суратлау амалларына да эс бурургъа излей. 

Хар адамны кесини энчи Ата журту болур. Биз барыбыз да уллу Россейде жашагъанлыкъгъа, мени Ата журтум къоншумукъуна ушамайды, аныкъы да башханыкъындан тюрлюрекди, баям.  Былайда сюйсенг-сюймесенг да акъылынга Марк Бернесни «С чего начинается Родина?» деген жыры эсинге тюшеди. Анда айтылгъаныча,  туугъан журт ариу узакъ жолладан, ана айтхан жырладан эм кёп башха ангыламладан, болумладан башлана болур. 

Манга уа Ата журт арбазыбызда ыннам салып ёсдюрген уллу терекден, аны бутагъына тагъылгъан къыллаучадан, жайгъы кюн тёртжыллыгъыма атам саугъагъа алып келген биринчи сабий китапладан, аны, биргеме олтуруп, дерслерими къадалып юйретгенинден  башланады. Кертисин айтханда, бу затланы, эсгериулени дуния башында бир затха да алышындыраллыкъ тюйюлме.

Туугъан жер – ол адамны къадарыды, аны саулайда жашаууду.  Биз анда насыплы болсакъ, болмасакъ да аны чексиз сюерге борчлубуз.  Мени оюмума кёре, ол борч ауур тюйюлдю, нек дегенде ол хар инсанны жюрегинде къудурет жаратхан, тиргизген жарыкълыкъды.  Оруслулада где родился, там и пригодился деген сёз жюрюйдю. Аны  тюзге санайма. Уллу насып, жюрек тынчлыкъ излеп неда эмиграциягъа тыш къыраллагъа кетип айланнган жерлешлерибиз не заманда да болгъандыла. Къалай-алай болса да,  бу адамланы къайсысын да Ата журт бла байламлыкъ бир заманда да кесинден узакъ бошламайды, жибермейди, аны кёлюн къозгъагъанлай турады дерге базынама.

Орус литературада атлары айтылгъан жазыучу эмигрантланы алсакъ да, билебиз, ала туугъан жерлерине, юйлерине, тыпыр ташларына къалай термилип, асламысы аман кюнлю болуп жашагъанларын. Сёз ючюн,  В. Аксёновну, В. Войновични, Н. Коржавинни, А. Солженицинни чыгъармаларында къаллай бир тансыкълыкъ окъулады, хар сёзлеринде, жазгъан тизгинлеринде шарт кёзге урунады. И. Бродскийни уа Америкада  жашагъан заманында алгъан  Нобель премиясыны ахчасыны  жарымын  Нью-Йоркда орус культураны араларындан бирин – «Русский самовар» деген ресторанны – ачханы аны термилиуюн ачыкъламаймыды да? «Заметки для энциклопедии» деген назмусун окъуй, ата юйюнден узакъда жашагъан поэтни Россейни юсюнден айтхан сёзлерини кертиликлерине, алдаусузлукъларына тюшюнмеген, аны билгичлигине сейирге къалмагъан  окъуучу болурму?

Тема бла байламлы былайда поэт Беппайланы  Муталипни «Тау эл» деген дастаны эсиме тюшеди:

Сен къайда болсанг - анда,
Къатынгда турур - жанда:
Элбрус тау - жанда-санда –
Хар таулу эсде, къанда! –дейди ол. 

Ата журдан айырылыуу не заманда да ажымлыды, аны кюсеу болады узакълада къалгъан инсанны жашаууну баш жорукъларыны бири да. Бабаланы Сюлемен да «Атамы китабы» деген  чыгъармасында кючлюдю туугъан ташны кырдыгы дегенди.  Сюлеменни прозасыны юсюнден айтханда, ол толусунлай туугъан жерни темасы бла къаты байламлыды. Ол аны хар жазгъан тизгининде шатык окъулады: атасыны жашауу, табийгъат, жол, фольклор бла байламлы новеллаларыны барысыны да баш ёзеги, тамалы – ол Ата журтду. 

Бирде Баба улуну тизгинлерин окъуй кетсем, кеси кесимден уяллыгъым окъуна келиучюдю.  Нек дегенде  жазыучу битеу жашау къыйматланы саулагъа осуят этип къоюп кетгенча ангылайма. Тийишлисича эс бурабызмы да биз а  ол ёмюрлюк ангыламлагъа, къайгъырабызмы журтубузгъа, жерибизге? Баям, асламысында угъай. 

Толгъурланы Зейтун да жашау, чыгъармачылыкъ жолунда да адам туугъан юйюнден, адет – тёреден айырылгъанына, дунияны глобализация сыйырып, бизни манкуртла этгенине бек къыйналгъанды. Аны «Акъ жыйрыкъ» деген романын окъуй, тема бла байламлы аламат тизгинлеге тюбейбиз.  Чыгъарманы сюжет ызларыны биринде Желбыдыр деген уллу эмеген нартланы жерлерине ёмюрледен бери да кёз къаратып, къызгъанып, адамлагъа артыкълыкъ сынатып тургъаныны юсюнден айтылады. Кертиси бла да, таулуланы айбат жерлерине, къалыубаладан къурала келген тарыхларына  сугъанакълыкъ этмеймидиле бюгюнлюкде да. 

Бизни миллет бирде кеси кесине жау болуп къалгъанчады. Багъалаялмайбыз ариу, тау шорхача таза, шатык тилибизни, буруннгулу адет – тёрелерибизни, ата – бабаларыбыздан къалгъан огъурлу кёз къарамларыбызны, намысыбызны, жерибизни.  Ала тюйюлмюдюле да таулуланы тутурукълары, Ата журтубузну ышанлары. Нек къысады жюрегибизни тарлыкъ, такъырлыкъ, нек ычхыналмайбыз биреуле къурашдыргъан жалгъан чекледен.  Зейтун да сагъышланнганды кёп кере аны юсюнден: 
«Азатлыкъмы болур Ата журт? Жюрюген жолунг, атлагъан босагъанг, ташынг, терегинг? Туугъан элингде санга жол жарытхан унутулмазлыкъ жулдузунгму болур?» - дейди ол.

Азатлыкъ, эркинлик, кесини тёресине кертичилик - буруннгу заманладан бери малкъар халкъны да да къанында бола келген сезимле - бюгюнлюкде иги да тайгъанча, таркъайгъанча кёрюнедиле.  «Адам эркин болур ючюн тууады», - дегенди кеси заманында Г. Гегель.  Бу сёзлени терен магъаналылыкъларын биз Тёппеланы Алимни чыгъармачылыгъында да аслам табабыз. Ол «Ас – Тах» деген романында халкъны буруннгулу азатлыгъыны, эркин дуниясыны юслеринден айтады, миллетни не къыйынлыкъладан да къутулуп, тамырын тас этмегенин чертеди, аны бла бирге сагъышланыргъа да чакъырады.  «Эмискир боюнунда жети эл бар эди отдан, ёртенден къутулуп, былайгъа жетип, жан сакълагъан аулакъ жыйын бир адамны ёмюрюне жети эл болургъа жетишген эсе, сора бар эди кюч аны тамырында, халкълай къаллыкъды ёмюрледе», - деп жазады ол чыгъарманы «Жууукълукъ алыу» деген кесегини ал тизгинлеринде. 

Эркиндиле аны жигитлери, азатдыла. Аны бла бирге уа намыс, къылыкъ – адет деген жорукъланы сакълар къарыулары барды, Ата журтларына сакъдыла, аны ийнакълай, тийишли багъасын чыгъара да биледиле. Ол тизгинлени окъуй баргъан къадарынгда Алимни  сырын, жюрек жарсыуун ангыламазгъа къыйынды. Ол, къайгъылы болуп, жер шары алай гитчечикди, алай терк бурулады къуршоуунда, дейди. 

Хау, кертиди, жер шары гитчечикди, ол асыры терк бурулуп, кёп зат тюрленип да къалады. Алай дагъыда адам улуну къадарында Ата журт деген ангылам а бек уллу, бек сыйлы, тёр жерни алыргъа тийишлиди. Тамата акъылманларыбызны айтхан насийхатларына тынгылап, ёз жерибизден, тыпыр ташыбыздан, ата юйюбюзден ургъан жарыкълыкъны, ырахатлыкъны, тынчлыкъны бюгюн кёрмесек, сезмесек,  артда кечирек болуп къалмазмы. 

Жангуразланы Нажабат.