Эл-Журт

Аты таурухлада айтылгъан, эрттегили эллерибизден бириди Эл-Журту. Ол Тырныаууздан ёргерек барып, Бахсан черегини сол жанында, ариу кюнлюм бетде орналыпды. Кенгден къарасанг, былай гитче жерчикге да ушайды. Алай жууугъуракъ жанласанг а, айхай да, аны уллулугъу, элпеклиги эсленеди.

Аулакълары, тёшлю жерлери да бар. Элни шимал жаны Къоргъашин таугъа тирелипди. Къыбыла жаны бла уа, тарны экиге бёлюп, Бахсан череги тенгизге ашыгъышлы барады.
Бурун заманда былайда ариу жашау къайнагъанды. Эллиле мал тутхандыла, сабан сюргендиле, жигит жашла жортуууллагъа барып, кишиликлерин сынагъандыла.

Деменгили Къарча да жашагъанды бу элде. Андан сора да, атлары халкъ жырлада къалгъан Къырымшаухалланы бий Бекмырза, аны тёрт жашы – Элбуздукъ, Къамгъут, Къаншаубий, Гелястан эм айсуратлы Гошаях бийче да.
Бу юйюрню юсюнден кёп таурух жюрюйдю. Бий Бекмырзаны экинчи жашы Къамгъут тау элледе айлана, жюрюй тургъанды. Жау чапханда, халкъны бирикдирип, анга къажау сюегенди. Бир жол баргъанында, Гошаях бийчени сабий заманында кёрюп, Эл-Журтуна урлап алып келтиргенди. Ёсгенден сора кесине юй бийче этгенди. Жарсыугъа, Къамгъут эртте ёлгенди. Халкъны аллында уллу хурмети жюрюген адамгъа кешене ишлеп, анда асырагъандыла.

Аны баш жанында суу секиртме барды. Анга уа Жамалутдинни чучхуру дейдиле. Бурун заманда Геккиланы Жамалутдин илипин ишлеп, андан суу тартып, ол тийреде бахчасын, биченлигин да сугъаргъанды.
Элни бир жанында уа, тик къаягъа тирелип, эски къаланы оюлгъан къабыргъасын кёребиз. Анга Гошаях бийчени экинчи къаласы дейдиле. Аны бери жанында уа къаягъа чыкъгъан атлауучла бардыла. Ала къол бла ишленнгеннге окъуна ушайдыла. Башлары, жанлары да сыйдам, тюз да сюрме бла жонулгъанча. Ала уа Гошаях бийчени атлауучларыдыла. Бийче алайтын къаягъа ёрлегенди. Аны ортасына жете баргъан жерде ыран барды. Анда сары эрикле ёседиле. Ала кеслери да Гошаях бийчени тереклеридиле. 
Таурухда аты айтылгъан бийче бла байламлы дагъыда бардыла жерле. Сёз ючюн, Къара-Таш. Къаншаубий узакъ кетсе, Гошаях къарауаш къызын Къарачачны да элтип, анга чыгъып, Тотур ёзеннге къарагъанды. Жырда аны юсюнден былай айтылады:
- Кел, Къарачач, Къара-Ташха барайыкъ,
Къара-Ташдан тёбен таргъа къарайыкъ.
Къаншаубийим келе эсе, жырлайыкъ.
Келмей эсе, чачыбызны жыртайыкъ...
Жиляй-жиляй Къара-Ташны  жарайыкъ…

Таурухда ала жиляй-жиляй ташны жаргъандыла деп, айтылады. Къара-Таш Чилмиян къолда болгъанды. Арт жыллада ол тийреде ток тартханда, аны трактор бла тюртдюрюп, суугъа атхандыла. Эл-Журтуну тарыхыны бир бети аны бла жокъ болгъанды.

Къаншаубий, зар адамланы хаталарындан къыйын ауруу тийип, дарман излей кетип, къайтмай къалады. Андан сора Гошаях бийче Къарачайгъа Къарт-Журт элге кёчеди. Ахыр жыллары анда ётгендиле аны. Къобан сууну сол жанында, эски къабырлада Гошаях бийчени кешенеси бюгюн да сакъланады.
Бир къауум замандан сора, баям, эл кёчюп кетген болур. Бу жерде адам жашамай тургъанды. Эки жюз жыл мындан алда уа бери Огъары Бахсандан Геккиланы Къамбекни жашлары Абут, Ибрай, Тюлкю, Чымай кёчюп келедиле. Аланы Тютю ёзенде, Тютю-Къолда, Муккулан тийресинде биченликлери, бахчалары болгъандыла. Жайда, Огъары Бахсандан келип, ишлеп тургъандыла. Жол узакъ, жюрюген къыйын. Сора къарындашла, Эл-Журтунда тохтап, аны жангыртып тебирейдиле.

Ёгюзле бла Адыр-Суудан уллу нарат томуроуланы ташыйдыла, юйле, баула ишлейдиле. Алай бла эл жангыдан къуралады. Урушну аллында жыллада юч жыйырмагъа жууукъ юй бар эди мында. Уллу Ата журт уруш башланнганда, жашла къазауатха кетгендиле. Аладан жаланда Баттал бла Чотча къайтадыла.

Артда Эл-Журтуна да кёчгюнчюлюк сынаргъа тюшдю. Геккилары да, бирси таулулача, Бахсан тарындан Азияны аулакъларына кёчдюле. Топуракъ юлюшлерин анда тапханла къалдыла, саулары ызларына къайтдыла. Асламысы Тырныауузда тохтадыла. Эл-Журту уа оюлгъанлай, чачылгъанлай къалды. Шахарны къурулушу баргъанда, аны ташларын ташыгъандыла.
Бюгюнлюкде хунала тюплери шагъатдыла былайда эл болгъанына. Сора тёгереги темир буруу бла бегитилген къабырла. Оразада, Къурманда, тукъум адамла барып, аланы тазалайдыла. Эски орамланы, арбазланы уа чыгъанала, юлкюле басхандыла. 

Арт кезиуде бир-бир оюлгъан, чачылгъан эллерибизде адамла, тёгерек-башны тазалап, картоф, хобуста салып, бахча ёсдюредиле. Бу жанында да аллай ишле этилселе, тарых магъаналы Эл-Журту энтта да жангыдан къуралыргъа да болур, Аллах айтса!