Атыбызны иги бла айтдыргъанла

Алгъаракълада Къарачай-Черкесден Ёзденладан биреулен сёлешип: «Аланла, тюзюн айтсагъыз эди, Социалист Урунууну Жигити Ёзденланы Мариям къарачайлымыды огъесе малкъарлымыды. Кеси да къайсы элде туугъанды, сыйлы атха къайда, къачан эм нек тийишли болгъанды», - деп сорады.

Жарсыугъа, Мариямны юсюнден толу хапар билмей эдим да, жигит тиширыу малкъарлыды деп къояма. Андан сора аны юсюнден толуракъ билир акъыл этеме. Тукъум адамларына да сорама. Алай ала да мен билгенден артыкъны  айталмадыла.

Кёп болмай арталлыда башха жумуш бла Нальчикде жашагъан Улакъланы Зоягъа багъан эдим.  Ол коллегабыз аламат фахмулу журналист Улакъланы Ануарны (жаннетли болсун) юй бийчесиди. Абадан тёлю аны ариу ауазын радиода эшите тургъандыла, ёз тилибизде чыкъгъан «Коммунизмге жол» газетде сейир хапарларын окъугъандыла.

Аны къагъытларында жигит къызны юсюнден телевидение бериуюню сценарийин тапдым. Бу материалда аны   хайырланнганма. Зояны эмда Социалист Урунууну Жигити айтхылы магъаданчы Моллаланы Шарафутдинни эсгериулерин да. Шарафутдин бла Мариям а экиге айланнган къарындашладан тууадыла.

Социалист Урунууну Жигити Ёзденланы Мариямны къыз тукъуму Моллаладанды. Бийик Холам-Бызынгы таулары къуршалагъан, ортасы бла шууулдай,  жырлай, чокъуракъ тамычылы тау череги ётген ариу жерде орналгъан   Къара-Суу элинде 1929 жылда туугъанды.  Ёсгенден сора ол  анасы бла колхоз фермасына да бара тургъанды. Таулу тиширыу ийнеклени саууп, челеклени акъ кёмюклю сютден толтуруп, уллу орунлагъа къуя эди. Биле болурму эди гитче Мариямчыкъ аны да жашау жолун бу иш бийлеригин.

Сюргюнде узакъ Къыргъызстан анга экинчи Ата журт болду. Моллалары Ош областьны Сузак районуну Ленин атлы колхозуна тюшедиле. Кёп турмай юйюр тамата Зукай бла аны юй бийчеси да ёлдюле. Къыйын заман эди: битеу эл мюлк ишни тиширыула, сабийле бардырадыла. Колхозда жерчилик, малчылыкъ бла да кюрешедиле. Оналтыжыллыкъ Мариямгъа мамукъ ёсдюрген бригаданы буюрадыла.

Сегиз жыл башчылыкъ этеди бригадагъа. Танг жарыгъындан ашхам жулдуз чыкъгъынчыгъа дери ишлейдиле къызла. Чюгюндюрню хансын артадыла, жерин сугъарадыла. Алайсыз иги тирлик болмайды. Андан сора уа жыядыла, машиналагъа жюклеп, колхоз складлагъа ётдюредиле.

Ёмюрде этмеген ишлери болгъанлыкъгъа, таулу къызла бийик кёрюмдюлери бла къыргъызлы тиширыуладан алгъа бара эдиле. Мариям, бригадирлик этгенден сора да, кесини жер юлюшюнде да чюгюндюр ёсдюреди. Таулу къыз, эрлай кеси жумушун бошап, нёгерлерине да болушады.

Чюгюндюр ёсдюрюуде хайырланнган техника кенг жайыла тебирегенде, тиширыуланы кёбюсю башха ишлеге кёчедиле. Къара-Сууда анасы бла ийнек сауаргъа баргъан заманларымы эсине тюшген болур эди, Мариям ферманы сайлайды.

Биринчи жыл онеки ийнек сауады. Хар биринден 700 литр  сют алады. Хау, ол аз кёрюмдюдю. Алай заманнга кёре аман тюйюл эди. Аз-аздан сют алыу ёсе барады. 1959 жылда хар ийнек башындан 3000 килограмм болады. Баш иеси Ёзденланы Жамал да биргесине ишлейди.  Ол а сюрюучюдю. Эрттен сайын ишге бирге барадыла. Ишден сора юйге  жыйышадыла. Ёксюз къызчыкъ бар эди Зульфия Багышева деп, аны да алып ёсдюредиле. Ол да уллу болгъандан сора Мариям бла ишге жюрюйдю анамча, айтхылы ийнек саууучу боллукъма деп.

1959 жылда Мариямгъа,  ишде болдургъан ахшы кёрюмдюлери ючюн, къыралыбызны бек сыйлы саугъасы - Ленинни ордени бериледи. Бираздан а «Знак Почёта» орденнге тийишли болады.

Къыралны сыйлы саугъаларын алгъан тиширыу ишин бютюнда иги тамамлайды. Аны бла бирге сабийле да ёсдюреди, жамауат, къырал жумушлагъа да къатышады. Ала ишни барыууна чырмау болмайдыла, бютюнда кёллендиредиле. 1964 жылда таулу къызгъа  «Социалист Урунууну Жигити»  деген сыйлы ат бериледи. Бирси саугъаларына Ленинни ордени эм «Алтын Жулдузну» майдалы къошулады.

Ёзденланы Мариям Халкъ мюлкню Битеусоюз кёрмючюне (ВДНХ) кёп кере къатышханды. Андан да алтын, кюмюш, доммакъ майдалла къоллу болуп къайта тургъанды. Къыргъызстанны белгили ийнек саууучусу малкъарлы къыз Ёзденланы Мариям сегизинчи бешжыллыкъны   ахшы кёрюмдюле бла бошайды. Ары дери берилген саугъаларына Урунууну Къызыл Байрагъыны ордени эм майдалла къошуладыла. Ленин туугъанлы жюз жылны белгилеген кезиуде  Мариям хар ийнегинден 3500 килограм  сют алгъан эди. Аллай кёрюмдю битеу районда да жокъ эди.  1971 жылда  аны Къыргъызстанны Баш Советини депутатына айырадыла.  Дагъыда ол бир ненча кере депутат болгъанды.  Къыргъызстанны компартиясыны Ошский обкомуну, Сузак райкомуну члени болгъанды.

Тогъузунчу бешжыллыкъны биринчи жылында ол  оналты ийнек сауады эм хар биринден 3800 литр сют алады. Ол а бек уллу кёрюмдюдю. Алай 1972 жылда уа аны да озады. Хар ийнекден - 4000 килограм! Аны бу жетишимини юсюнден Абылкъасым Малаев къыргъыз тилде чыкъгъан «Пахтачы» газетде уллу статья жазгъан эди. «Таулу тиширыу ийнекден кюн сайын 12-14 литр сют сауады. Алай бир-бир ийнекледен а 25 литр окъуна аладыла»,-деп айтылгъанды материалда.

Юйюрню юсюнден айтханда, кёнделенчи жаш Ёзденланы Жамалны бла къара суучу Моллаланы Мариямны юч къызлары бла эки жашлары болгъанды. Тамата къызлары мында Бахсанда юйюрю бла жашай эди да, ал жыллада ауушханды. Къалгъанлары анда юйдегили болуп къалгъандыла.

Аламат жигит тиширыу тыш жеринде къалгъан эсе да, урунууда ахшы кёрюмдюлери бла халкъыбызны атын иги бла айтдыргъанды. Алгъыннгы къыралыбызны бек бийик саугъаларына тийишли болгъанды. Жарсыугъа, кесибизде аны юсюнден аз айтылады. Унутулуп окъуна барады десек, ётюрюк болмаз. Аты эсде турурча этилирге уа тийишлиди.

Бютюнда къарасуучула. Аланы гитче эллеринде туугъанды атын бийикге кётюрген Ёзденланы – Моллаланы Зукайны къызы Мариям! Тыш жеринде, башха халкъны арасында къара чёпге тюшген кезиуде алчыланы алчысы, сыйлыланы сыйлысы болгъанды.

Османланы Хыйса.
Поделиться: