Кечеги ауана

 Болгъан иш

Кёчгюнчюлюкню биринчи жылларында ачдан-жаланнгачдан, сууу, хауасы жарамагъандан, сабий-къарт деп къарамай, кёп адам ауруй эди. Ёлген ёлюп кете эди. Саула уа юслеринден аурууларын кетерир амал излейдиле. Бирлери докторлагъа барадыла, бир къауумла  билгичлени, эфендилени излегендиле.

Бизни эл район арадан да иги кесек узакъда, бир тыгъырыкъдады. Кеси да элге угъай, колхоз къошла жыйылгъан жерге ушай эди. Доктор угъай, эфенди окъуна жокъду. Онбеш жылым болады. Мен кесим да ауруйма. Башымы зууулдагъан тауушундан кече жукъум, кюндюз тынчлыгъым жокъду. Санларым  кюнден-кюннге къарыусуз болуп баргъанларын ангылайма. Къайсындан эсе эшитеме бизни элден сора да бир элден ётюп, экинчисинде аты айтылгъан уста эфенди барды, аны дууасы кёп ауругъанланы сау этгенди деп. Сора мен анга барыргъа таукел болама.

Шакъман деп иги тенгим барды. Ол менден бир жылгъа гитчеди. Аны да нёгер этип, къыргъызлыны бир ёгюз жегилген арбасын алып,  ингир ала жолгъа чыгъабыз. «Цоп, цоп, цоп аман. Жолубуз узакъды, терк атла», - деп анга да къаты сёлеширге кюрешеме. Нёгерим а арба юсюнде саламда жатыпды.

Азмы, кёпмю бардыкъ, кече ортасына биринчи элге жетдик. Танымагъан адамлагъа элни ити къаты юрюп тюбейди. Арбаны ызындан  чапханла да боладыла.   Алагъа да чыбыкъ жетдире, алайдан да озабыз.

Бир арада Шакъман мени алышады. Мен да аны жерине жатып, бираз къалкъыйма. Хоразла къычыргъан кезиуге экинчи эл аягъына жетебиз. Танг жарыса кирирбиз элге деп, алайда тохтайбыз.

Адамла малларына къарап тебиреген тауушла чыкъгъанда, элге киребиз. Ийнеклерин сюрюп келген биреуге жолугъуп, эфендини юйюн сорабыз. Сора ол юйретген жанына барабыз. Биз алайгъа жетгенде, къауум адам  юйню иесин сакълап тура эди. Бираздан эфенди чыкъды. Къолунда минчакълары, Къураны, акъсакъаллы чырайлы адам. Бизни бла саламлашып, арбазгъа кийирип, алаша жатма тюбюнде олтуртду.  Къайдан келгенибизни сорду.

 Мен айтханымдан сора: «Бу  бала узакъдан келгенди. Алгъа анга къарайым», - деди. Сора къачандан бери, не затым ауругъанымы билдирдим. Ол кюнледе чаришге къатышып, атдан жыгъылып, башымы ургъанымы  да айтдым. Аны эшитгенде, эфенди къатыма келип, къоллары бла башымы ары-бери буруп,  къаты-къаты къысады. Баш сюеклерим чыкъырдагъан окъуна этген эдиле. Андан сора да, кёзлериме къарап, дууала окъуду. Сора: «Энди барыгъыз жолугъузгъа. Сиз элигизге жетгинчи, ауруу юсюнгден кетер», - деди.

Бирле аллайгъа ийнанадыла, бирле угъай,  мен а юсюмден ётгенни айтайым. Бир элден ётюп экинчи элге кече ортасына жетген эдик. Ол заманда башымы зууулдагъан тауушу да жокъ. Санларым  алай женгил боладыла, тюз да уч да кет  дегенча. Анга да къууанама. Бу жол да эл ичине кирип итлени юсюбюзге чапдырмайыкъ деп,  бир жаны бла кетер акъыл этебиз.

Ай жарыкъ кечеди. Жолубуз эски уллу къабырланы жаны блады. Мен,  саламгъа жатып,  кёкде жулдузлагъа къарайма, нёгерим арбаны сюреди. Энди жукълайым дегенлей, Шакъман: «Дауут, тур, къара, бу сейирликге», - деди. Ол бармагъы бла кёргюзтген жанына къарасам, къабырланы  къаты  бла бир узун адам келе. Аны кёргенде, жукъум да кетди.

Былай къарасанг, ауанагъа окъуна ушайды. Иги тынгыласанг, теренден чыкъгъанча, солугъан тауушун да эшитесе. Тогъуз-он атлам арлакъда жаныбызда келгенлей турады. Ёгюз а баргъаныча барады. Бирде  жууугъуракъ да келеди. Ол кезиуде мен арба юсюнде ёре сюелеме. Ол заманда да менден бийикди. Ёсюмю  эки адам чакълы болур эди. Узун ауана. Жаныбызда келгенлей турады. Бизден артха да къалмайды, алгъа ётюп да кетмейди. Ашырып келгеннге ушайды.

Мен да абызырагъанма. Шакъман а менден да бек къоркъгъанды. «Бу неди?» - дегенлей турады. Мен а, кесим да не этерге билмеген, не айтырыкъма. «Ай жарыкъ кече алай болуучуду. Аяз узакъдан ауананы келтирсе, ол уллу болуп кёрюнюучюдю», - деп бир  затла айтыргъа кюрешеме. Мен келе тургъан ауанагъа артыкъ эс бурмагъан сунуп, нёгерим да бираз тынчайды, ёгюзге чыбыкъны жетдире башлады. Къарелди уа къатыбызда келгенлей турады.

Биз къабырстанны аягъына жетгенде,  узакъда кийик жаныуарны ачы тауушу чыкъды. Ол жанларында бёрю  кёп эди. Ким биледи, ала бир кийикни неда бир башхасын тутуп, аны ахыр къычырыгъын бардыра болур эдиле. Жарты жукъудан уяна келгенлей, узун къарелдини да кёрюп, ызы бла уа ачы къычырыкъны эшитгениме сууукъ къалтырауукъ да тийди. Аркъа жилигиме  буз таякъ чанчылгъанча болуп, бираз турдум.

Ачы къычырыкъ чыкъгъандан сора, ёгюз терк-терк атлап тебиреди. Къарап-къарагъынчы ол тийреледен кенг ташайды. Андан сора  башха тюрлю чырмау болмай, юйге сау-саламат жыйышдыкъ.

Андан бери кёп жылла оздула. Бюгюн-бюгече да  сейир этеме ол ауана не болгъанына. Ай жарыкъ кече бек  ариу кёрюне эди. Башы,  къоллары, аякълары бар. Тюз да адам сыфат.  Ким биледи къабырстанны къалаууруму болур эди ол?