Чыдамлыкъгъа элтген жол

Къарыулу адам эм белгили уучу Жаппуланы Жатчыны Бахсан ауузунда танымагъан, аны къарыулулугъуну, уста уучу болгъаныны юсюнден билмеген адам жокъ эди. Ол Килар Хашировдан иги да алгъа кеси аллына Минги тауну эки тёппесине да ёрлеген эди.

Озгъан ёмюрню  50-чи жылларыны ахырында ол тийреледе жашагъанла альпинизм эм туризм бла тынгылы кюрешип башлайдыла. Ол онгну алагъа Аллах саугъа этгенди. Асламында ёсюмлю, къарыулу, тау хауаны, сууукълукъну кётюралгъанла. Ала спортну къыйын тюрлюлери бла кюреширге деп туугъандыла  дерге боллукъду. Залийханланы Михаил, Гелий Степанов, Сергей Лиженинле, Курданланы Магомет бла Батталдан къуралгъан команда эм башха альпинистле кёп кере Совет Союзну чемпионлары болгъандыла.

Бир  статьяда аланы барысыны да юсюнден айтыр онг жокъду. Аны себепли ол адамладан бирини – Курданланы Батталны – юсюнден барлыкъды сёз.  СССР-ни альпинизмден спортну устасы Курданланы Мажирни жашы Баттал кёп жылланы Элбрусда къутхарыучу службагъа башчылыкъ этгенди. Бюгюн аны юсюнден белгили альпинист, туризмден уста инструктор Эдуард Ионихни эсгериулерин басмалайбыз.

1967 жылда, Совет властьны 50-жыллыгъына жораланып, Минги таугъа асламлы ёрлеу къуралгъанды.  Элбрусха чыкъгъанланы санында  Къабарты-Малкъарны тау-лыжа школунда жарау этгенле, тренерле, предприятияланы бла  организацияланы  келечилери да болгъандыла. Алагъа  Курдан улу башчылыкъ этгенди.

Баттал таулагъа ёрлерге гитчелигинден сюйгенди. Кесини жашауун таула  бла байламлы этгени да, баям, аны ючюн болур. Альпинизм бла  кюреше, ол кёп таугъа ёрлегенди. 1960 жылда «Жантуугъан»  базада альпинистлени битеусоюз инструктор школун бошагъанды. Анда окъугъанында Элбрусха план ёрлеу болады да  Баттал, тау-лыжа чурукъланы кийип,  лыжаланы да кётюрюп, ёрге  алай чыкъгъанды. Артда уа  ала бла тауну башындан энишге учуп тюшгенди. Ол жерли жаш Минги тауну башындан лыжала бла биринчи кере ол заманда тюшгенди.

1961 жылда уа СССР-ни альпинизмден спортну устасы Александр Кузнецов ол жерли тау-лыжа альпинистлени юйретирик инструкторланы школун къурайды.  Ары  жыйырмагъа жууукъ адам алынады. Аланы араларында къарындашла Магомет бла Баттал, Мурзаланы Абил бла  Ахмат, Будайланы Жамал, Давид Калдани эм башха жашла юйреннгендиле. Школну  бошагъандан сора Батталны  «Адыл-Суу» альпинист базагъа ишлерге жибередиле.

1962 жылда февральда уа базагъа белгили альпинист Иван Леонов командасы бла келеди. Планнга кёре ала жылны къыш кезиуюнде  Минги таугъа ёрлерге керек  эдиле. Иван Петрович Батталны бирге барыргъа чакъыргъанды. Ала бир ненча кюнню тынгылы хазырланнгандыла. Сора, тёрели жол барып, 24 февральда бир кюнню  ичинде «Ледовый» базагъа – 3800 метрлик бийикликде орналгъан юйчюклеге – жетедиле. Анда элбрусчу Ибрагимланы Магометге да тюбегендиле.  Ол, альпинистлеге чай ичирип, къонакъбайлыкъ да  этеди. Танг атханда уа, аланы барын да уятып, кеси алда  барып, «Онбиреуленни ышыгъына» ашырады. Анда  ёрлеуге къатышханлагъа  эки кюнню  мычыргъа  тюшеди, къар жаууп, бир зат да кёрюнмегени себепли. Жел жокъ эди, къар а бузну жапханды. 27 февральда уа  кюн ачылгъандан сора, лыжаларын да алып, ала жолгъа чыгъадыла. «Пастуховну къалаларыны» къатында экиге юлешинедиле: Баттал, дагъыда экеулен ёрге кетедиле, Иван Леонов а, къалгъанла бла лыжалагъа туруп,  энишге тебирейди.

Эрттенликде 28 февральда тауну андан арысына ала лыжаласыз чыкъгъандыла. Элбрусну кюнчыгъыш тёппесине ёрлеп, андан жаяулай «Онбиреуленни ышыгъына» къайтадыла.

1963 жылны август айында уа Баттал эмда  юйретген жетинчи классны окъуучулары Апсубайланы Сергей бла   Гюлюйланы Хасан Минги тауну кюнчыгъыш тёппесине ёрлейдиле. Ала бла бирге дагъыда тогъуз альпинист болгъанды. Энишге уа ала къауум-къауум  болуп тюшгендиле. Баттал бла  жашла  лыжалада учуп, «Онбиреуленни ышыгъына» 11 минутха жетгендиле, жаяу альпинистлеге уа ол жолну ётер ючюн, тёрт сагъатха жууукъ заман къоратыргъа тюшгенди. Минги тауда этилген дагъыда  бир рекорд эди ол. Сергейге бла Хасаннга ол заманда жаланда 14-шер жыл болгъанды.

Баттал, Сергей, Хасан да Европаны бек бийик таууну тёппесинде олтуруп  ауузлана тургъан заманларыны сураты да барды.

1967 жылда уа Баттал бла бирге Минги тауну башына дагъыда Алчагъырланы Шамил, Давид Калдани эм  Хапаланы Хыйса да чыкъгъандыла. Ала да лыжалары бла тренерлерини ызындан энишге тюшгендиле.

Баттал артха къайтырыкъ жолун иги билгенди. Нек дегенде  аны аллында кюн ол Минги тауну эки айырысына дери барып, ашыкъмай, лыжала бла тюшгенди. Ол заманнга Курдан улу къутхарыу-излеу ишле жаны бла Совет Союзну чемпиону эди, Элбрусну тийресиндеги битеу бийик тёппелеге ёрлеген эди.

Ойтланы Хызыр а, Минги тауну кюнбатыш тёппесинден лыжалада  беш кере, кюнчыгъыш жанындагъы тёппесинден да бир кере тюшюп, рекорд тохташдыргъанды.

Минги тауну кюнбатыш эм кюнчыгъыш жанларында тёппеледен энишге лыжалада учхан жаланда бир тиширыу- москвачы Ольга Лукина – болгъанды. Ольга  лыжаларыны ызларын Кавказны бек бийик тёппесинде къойгъан бла чекленмегенди,  4506 метр бийикликде Алтайда Белуха таудан да алай тюшгенди.

30-чу жыллада уа белгили  жол кёргюзтюучюле Тилланы Юсюп бла Хаджиланы Сейит альпинистле бла къышда, Баш Кавказ тау ауушну ётюп, къыш Сванетиягъа да баргъандыла. Жарсыугъа, аланы лыжалары жокъ эди да, узакъ жолгъа, сванлы къарындашлагъа, артха, юйлерине да кёкюреклерине дери къаргъа батып барыргъа тюшгенди.

Къоркъуулу къыш жолоучулукълагъа чыгъар ючюн, ахшы саулукъ азлыкъ этеди. Хар ким да билирге керекди, бийикликде сууукъду, хауаны температурасы отуз градусха жетеди, жел бир секундха 50 метр терклик бла урады, кюнню радиациясын а айтмай окъуна  къояйыкъ. Битеу ол затлагъа жетер жеринге  келгенде тюберге да боллукъса. Табийгъатда ол болумла бла келише билиу эм аланы хорлау-саулукъну кючлендириуге эм адамны чархын не затха да чыдамлы этиуге элтген жолду.