Келинни баш ауун алыу, сый бериу

Миллетибизни адет-тёрелерини арасында баш ау алыу бла сый салыу уллу жерни алады, бек магъаналыларындан бириди. Той баргъан кезиуде анга энчи эс бурулады, аны кёпле сакълап да турадыла.

Ол иш этилип бошалса ыразыла, ыраз болмагъанла да табыладыла. Арада даулашла да чыгъадыла. Ол а барысы да бир марда болмагъандады. Оноучула кёп, хар бири да кесича ангылагъанларыны хатасындан да.  Аны ючюн, бу ариу адетибизни бир низамгъа сыйындырыргъа керекбиз.

Къауум элде адет-тёреден иги ангылаулары болгъан тиширыулагъа жолугъуп, аланы бу жаны бла оюмларын соргъанма. Барысыны да айтханларын сюзюп, бир ызгъа келишдиргенме.

Баш ау алыу бла сый салыу киеу жёнегрле келинни келтиргенден сора юч-тёрт кюнден неда бир ыйыкъдан сора болады. Энди жашны, къызны жаны да къалай келишгенлерине кёре. Бир амал болуп узакъгъа созаргъа жарамайды.

Баш ау алыргъа келгенле бираз ауузланнгандан сора, тиширыулары барып келинни, кийимлерин, алышадыла. Жангы жыйрыкъ кийдиредиле. Сора белине ал бота къысадыла. Башында уа юч  жаулугъу болургъа керекди. Биринчиден мангылайын жапхан гитчесин къысадыла. Анга чикиля дейдиле. Экинчиси башына жайылып къалады. Ол уллуракъ болуучуду, чачакълы, чачакъсыз да. Бек  башындагъы бирсиледен сыйлы, асламысында чачакълы гыранча. Аны орунуна япон жаулукъну да  салыучудула.

Алай  этип, келинни кийимлерин алышындырып бошагъандан сора аны  отоудан тышына элтедиле. Онг жанында-дигизасы, сол жанында уа – келинни экиге айланнган эгечи неда къаршы жууукъ тиширыу.

Келинни отоудан арбазгъа чыгъарадыла. Босагъадан атлагъанлай, къурманлыкъгъа союлгъан къойну териси жайылып болады. Ол аны юсюне  сюеледи. Бирсиле анга атламайдыла, къатындан а кетмейдиле. Арбаз а адамдан толу.

Къоншу, тийре да жыйылып, бу юйге къошулгъан жангы адамны  бетин кёрюрге сюедиле. Сабийле да кёпдюле. Ала уа келинни башындан къуюллукъ ахчаланы, конфет-къалачны  жыяргъа хазырдыла. Бек алгъа тукъум тамата  алгъыш этеди. Ызы бла ол юйню неда тукъумну келини жангы келинни къатына келеди. Аны къолунда конфет-къалач бла табагъы, сора аланы башындан къуяды. Ал ботасыны хуржунундан ууакъ ахчала чыгъарып, ол халда этеди. Сабийле чабып аланы жыядыла.

Андан сора киеуню жанындан экиге айланнган къарындашы неда  тукъум адамы къамичи сап бла келинни башындан биринчи жаулукъну алып, киеуню атасыны анасына, ол болмагъанда, эгечине береди. Анга баш  ау дейдиле. Экинчи жаулукъну алып киеуню анасыны эгечине береди. Береди дегенде да, инбашларына салыргъа тийишлиди. Ол жаулукъланы той бошалгъынчы бюклерге жарамайды.

Аладан сора да, ал ботасын, къолларын жабып тургъан эки гитче жаулукъну да алады да, аланы да жашны ата эгечине береди. Келинни бетин ачыкъ этгенден сора ол жаулукъланы барысын да жашны анасына бередиле. Аланы оноуларын ол этеди.

Баш ауну тукъумдан сабийге да алдырадыла. Миллетде ол тёре да жюрюйдю. Арт кезиуде уа тёрт улан келинни тёгерегине тепсейдиле. Баш  ау, къол ауну да ала аладыла. Ол да адетибизге жангы къоншулгъан тёреди.

Бу тюрлю жумушла бошалгъандан сора, жашны ата эгечи келип, аны  жаулугъун азчыкъ ёргерек ачып, бетине къарап: «Огъурлу келин бол. Сени бетинг бу арбазда ачылгъан кюнден башлап, къарындашымы юйюне, элине, къыралыбызгъа, дуниягъа да Аллах, тынчлыкъ, ырахатлыкъ, кёп ахшылыкъ берсин. Сени да жашауунг къууанчдан толсун. Сабийли-балийли болуп, баш иенг бла кёп жаша!»-дейди.

Андан сора анасыны эгечи барады. Ол да аны бетине къарап, алгъыш этеди. Дагъыда юч-тёрт тиширыу да алгъыш айтып, жерлерине  олтурадыла. Сора жашны ата къарындашы чыгъады. Юйюрню жангы адамын къучакълап, ол да сёзюн айтады.

Къартда, жаш да олтуруп,

Бу арбазны толтуруп,

Кюнча ариу келиннге,

Къарайдыла кёз къакъмай.

 

Ортада бир къой тери

Келинни минер жери

Адетдеча минсе бери,

Иги тёрени бири

 

Келинни чыгъарадыла

Териге миндиредиле.

Башы къолу чырмалып,

Жаулукълагъа чулгъанып.

 

Келген келин аягъындан
    Жылыу урсун жаягъындан.

Юйге кёлю олтуруп,

Базыкъ урчукъ толтурсун

 

Ал тапханы эгиз болсун,

Сабийлери сегиз болсун,

Къартлагъа намыс берсин,

Жашлагъа уа сый этсин.

Алгъыш бошалгъандан  сора кезиу жашны атасына - анасына жетеди. Ала да бир бири ызларындан келинни къучакълайдыла, ариу къылыкъгъа юйретип алагъа аны  берген атагъа - анагъа ыспас этедиле.

Ала жерлерине олтургъандан сора, тукъум келинледен абаданыракъ тиширыу, жангы келинчикге чай къашыкъны буруну бла азчыкъ бал къапдырады: «Тилинг мунуча татлы болсун»,-деп.

Аны бла баш ау, къол ау алыу жумушла тауусуладыла. Биягъы ол эки тиширыу келинни билеклеринден тутуп, ары-бери бурмай, тюз ол халда отоууна кийиредиле. Жашладан бири уа терини кетереди.

Былайда бир затха эс бурайыкъ. Арт кезиуде келинни баш ауун алгъандан сора аны алайда окъуна атасы, тамата къайыны неда киеу бла тепсетедиле. Битеу халкъ да алагъа къарап. Ол арталлыда бизде  жюрюген зат тюйюлдю.

Энди уа тойда бек магъаналы, кёп тюрлю даулашла чыгъарыучу жумушладан бири сый юлешиу башланады. Аны кюбюр, чемодан бла да  келтиредиле. Кюбюрню къызны жанындан эки жаш кётюрюп керекдиле. Сора экиси эки жанына олтуруп: «Сый бергинчи, бу ачылмайды»,-деп тохтайдыла. Сора алагъа жашны жанындагъыла саугъала бередиле. Сёз ючюн, бирер кёлек дегенча.

Ала саугъаларын алгъандан сора кюбюрню къатындан кетедиле. Анда болгъан сыйны уа келинни келинлеринден бири юлешеди. Ол кеси да сёзге уста болургъа керекди. Хар берген затын, иги да багъасын кётюрюп айтырча. Юйню адамларына сыйны бергенден сора, къауум жан жаулукъ, гюлменди, къол жаулукъ къаладыла. Аланы уа арбаздагъылагъа тутдурадыла. Аны бла сый салыу бошалады.

Сора той жангыдан башланады. Жаш тёлю тепсейди, ойнайды, абаданла алгъыш айтадыла. Къызны бернеси уа бираз артдаракъда салынады. Кимле аны айдан, жылдан сора этедиле, бирле уа сабийлери болгъандан сора окъуна. Анга  былай бу заманда деп шарт айтылып, заман тохташдырылмайды. Хар ким онгуна кёре этеди.

Османланы Хыйса.
Поделиться: