Иш кёллюлюк эмда усталыкъ

Атамы юсюнден хапар

(3-чю кесеги)

Бир кюн ишден келип, азыкъ-зат да ашагъынчы, кеси къатышмагъанлыкъгъа, саулай бу ишден хапары болгъан, алыкъа акъылбалыкъ болмагъан Гочияланы Масхутну жашы Ибрахим ёпке солуу этип, Асланнга келеди.

– Ой, Аслан, бу тюйюшгенле бары да бюгюн киногъа билет алгъанларын кесим кёзюм бла кёргенме, – дейди.

Андан сора Асланнга кёпмю керек эди, хар бирини сенек саплача тал таякълары бла, эрттеден тиш билеп тургъан жашланы бирге жыйышдырып, клубха келеди. Алгъа эшикге, терезеге бирер къалауур салып, кинону тохтатып, битеу тиширыуланы клубдан чыгъарады. Андан сора клубда жангы кино башланады. Къурман буду дегеннге, жан къоркъуу болмазча, сыртларында тал таякъла эркин ойнап, клубдан сюрюп,  эшикге чыгъарып, тюйген былай тюеди дегенча, иги кереклерин бередиле.

Ол кюнден башлап, тюйген этсин, тюйюлген этсин, малкъар миллетни адамы бла тюйюшген ким болса да, экинчи таулуну къатына жууукълашмазча сёз тауусуп болады. Андан сора, не айтаса, ол къыралдан кёрген артыкълыкъдан сора, башха адамла этген артыкълыкъ билине-билине аздан-аз болады. Аты элде белгили болгъандан сора, бир тюрлю жарсыуу болгъан, болушлукъ тилеп, Асланнга билдиргендиле. Ол заманда бир тюрлю угъай демей, къолундан келгенича болушханды. Артыкъсыз да элде къарыусуз юйдегилеге ол суу ташыгъан заманда отун бла бир да болмагъанча болушлукъ этеди.
Къудайланы Магомед да Къудайланы Жагъафар айтып атамы юсюнден былай жазгъан эди: «Заводда ишлеген жеринде биринчи кюнден башлап ишин кёлю бла этгенин кёрюп, токарьла керек болгъаны себепли, бир къауум заманны токарьгъа окъургъа Макинкагъа аскер заводха жибередиле. Мал къыйырда айланнгандан сора, башха бир тюрлю усталыгъы болмагъаны себепли, окъургъа бир да болмагъанча ыразы болуп атланады.

Сюргюнде айланнганда, къырал кеси ийип, усталыкъгъа окъутханны къой, ненча жаш тёлю школну бошагъандан сора, андан ары окъургъа талпыннганлыкъгъа, муратларына жеталмай, къайда болса бир къара ишде ишлегенлерин бир тюрлю жашырыу жокъду. Сёз ючюн, Степнякда жашагъан Чеккеланы Ибрахим, школну жетишимли бошагъандан сора, Тенгиз флотха окъургъа тюшер ючюн айланмагъан, бармагъан жери къалмай, бир тюрлю онг табалмагъанды.

Юйде бир къауум этиллик ишни жалчытхандан сора, башха бир тюрлю болжал эте турмай, керекли къагъытларын жарашдырып, Макинкагъа атланады. Макинка шахар, кеси аллына заводу, фабрикасы болмагъанлыкъгъа, уруш заманда, бизникиле душмандан артха тургъан заманда, темир жолну юсюнде болгъаны себепли, уруш керек хазырлагъан заводну хар керегин жыйышдырып, болжаллы ишлерча завод ачадыла. Элни кесинде къат-къат юйле болмагъанлыкъгъа, бир къатлы юйледе бараклада 3-4 минг адам жашау этерча онг болады. Заводну ишчилери бараклада жашап, ишлеп боладыла. Усталыкълары болгъан ишчиле жетишмегенлери себепли, заводну кесинде къысха заманнга устала хазырлагъан бёлюмде токарьла да хазырлап боладыла.

Аслан Степнякда заводдан письмо алып, ол бёлюмге келеди. Тюз окъуп башлагъанлай, дерсден бош заманында заводда ишлеген токарьла бла танышып, аланы барчы-келчи жумушларын эте, ангыламагъанын аладан соруп, ол усталыкъгъа юйренирге асыры кёл салгъандан, тюгел ай да окъугъунчу, кеси аллына станокда ишлеп башлайды. Ишчи адам не заманда да кёзге урунмай амалы жокъду. Тюгел окъуп бошагъынчы окъуна, заводда таматала ишчилигин эслеп, анда къалырын онгурап, ол затха кёл жаздырып башлайдыла. Алай Аслан, анда къалыр онгу болмагъанын ангылатып, тюз окъуп бошагъанлай, Степнякга къайтып, ремонт этиучю цехде токарь болуп ишлеп башлайды.

Бир жол бир тиширыу нёгери бла клубха бара болады. Бир тюрлю хатасы болмай, кеси аллына къобуз согъа тургъан Таумырзаланы Далхатны ФЗУ-ну коменданты бла сюргюндегилеге къарагъан комендант аяусуз тюе тургъанларын эслейди. Тиширыудан кечгинлик тилеп, мукъут-туман болуп, къатларына келеди.

 – Муну не хатасы болуп хыликкя этип инжитесиз? – деп соргъунчу, ФЗУ-ну коменданты къачады. Ол бирси уа, кефден тили дюбюлдюрек эте:

– Сени не ишинг барды? Бу мени къарамымдагъы адамды. Анга, не сюйсем, аны этеме. Былайдан думп бол! – деп, Асланны юсюне айланады.

Аслан, эслеп, кюлтюм тамгъа тюшмезча, жумдурукъ этмей, къол аязы бла къулакъ жанына жетдиреди. Комендантны къолунда кероху бир жанына чартлап, кеси уа Далхатны аллына узунундан тюшеди. Керохну биргесине келген тиширыугъа берип, кеси уа комендантны жагъасындан ёрге тартып, аякъ юсюне сюеп, табан жетдирип, милициягъа сюрюп барады. Милицаланы бёлюмюнде саулай болумну башдан-аякъ баямлап, шагъатха Далхат бла тиширыудан сора да ол къачхан комендантны да кёргюзтеди. ФЗУ-ну коменданты Асландан асыры къоркъгъандан, ол бирси комендант хыликкя этип инжитгенине шагъатлыкъ этеди. Тиширыудан керохну алып, милицалагъа берип, кесини жумушуна кетеди. Артда айырыу-тинтиу ишле бошалгъандан сора, комендантны ишден къыстап, орунуна башханы саладыла.

Ишден къысталгъандан сора, ол бирси комендантха:

– Терсди деп, нек шагъатлыкъ этгенсе? – дегенинде:

– Сен аны кёзлерин кёрмейми эдинг, шагъатлыкъ этмесем, ол мени ёлтюрмей къоярыкъ тюйюл эди сора уа, – дейди.

Къалай-алай болса да, бир къауум жылдан миллетни сыйы бир кесек кётюрюле башлайды. Ол да не бла десенг, асыры къаты ишлегенден. Аслан Степнякда жашагъан малкъарлыланы ичинде биринчи танышхан Къудайланы Жагъафар бла терк-терк жолугъа, хапар сора болады. Артыкъ уллу къуллугъу болмаса да, Жагъафар, ишинден сора да, автоколоннада комсомол секретарь болгъаны себепли, жыйылыулагъа къатыша, жангылыкълагъа, башхаладан эсе кёп эшите айланнганы себепли, артыгъыракъ шагъырей болады. Аслан Жагъафар бла жолукъса, безирей, хапар сора, къуллугъун къагъып, чам эте:

– Начальник, биз эшитмеген не жангылыкъ? – деп соргъан адети болады.

Бир жол алай жолукъгъанда, Жагъафарны бир жыйылыудан келе тургъан кезиуюне тюшюп, Асланны бир да болмагъанча къууандырады.

– Бюгюн жыйылыуда магъаданчыланы таматалары оруслуланы, къазахлыланы махтай кетип, кёчгюнчю миллетни юсюнден жангыз бир сёз да айтмады, – дейди. – Сора, ол бошагъандан сора, биринчи секретарь сёлешип башлады: «Сен ол эки миллетни махтагъанынга мени бир тюрлю сёзюм жокъду. Жангыз да мени бир ыразы болмагъан жерим – кёчгюнчюлени юслеринден бир сёз айтмагъанынга чыртда да ыразы тюйюлме, – дейди. – Мен билип, кёчгюнчюле келгинчи, жети-сегиз жылны ичинде, комбинат жангыз бир ай планын толтуралмагъанды. Ала келгенли, планынг толмай бир ай къаламыды? – деп, таматаны кёзюне соруулу къарайды. Сёзню аны бла бошап къоймай: – Артыкъсыз да малкъар миллетни адамлары алларына жангыз адам ётдюрмей ишлегенлерин мен бек уста билеме. Ол Социалист Урунууну Жигити деген атха тийишли болуп, берилмей къалгъан Габоланы Аслан кюнлюк нормасын 150 процентге толтургъаныны юсюнден бир сёз нек айтылмайды?» – деп сёзюн бошагъанды.

Жагъафарны Асланны юсюнден айтханын Къудайланы Магомет жазгъанды. Мен аны, атам ючюн къууана, ёхтемлене, къайтарып-къайтарып окъуучума.