Таукенланы Хусей, аны беш къарындашы да Огъары Малкъарда юйлери, юйдегилери бла да бирге жашап болгъандыла. Аталарыны юйю алагъа тарлыкъ этип башлагъанда, эки къарындашны – Хусейни бла Хажиомарны – энди къурала башлагъан Огъары Жемталагъа кёчюрюрге оноу этедиле. Ол а 1939 жылда болгъанды. Ол заманда Хусейни - тёрт, Хажиомарны да беш сабийи бар эди. Жангы жерде уа алагъа дагъыда биришер бала къошулду.
Къарындашла элни къуралыууна тири къатышхандыла, жангы колхозгъа кирип, жигер ишлегендиле. Хажиомар эл Советни председатели да болуп тургъанды. Алай аланы мамыр урунууларын Уллу Ата журт уруш бёлдю. Экиси да биринчи кюнледен окъуна туугъан жерлерин душмандан къорууларгъа кетдиле. Хажиомар жаза,окъуй билгени себепли андан письмола алып тургъандыла. 1943 жылда уа аны ёлгенини юсюнден билдирген бушуулу къагъыт келгенди.
Хусейден а бир тюрлю хапар жокъ эди. Аны юй бийчеси Хадижат баш иесин фронтдан кёп сакълап турду, умутун юзмей. Ишден арый-тала билмеген ана, кёчгюнчюлюкде да сабийлерин апчытмады, кеси ашамай къалса да, аланы ач этмеди. Колхозда ишлеп, балтуз чюгюндюр ёсдюрдю, будай орду. 1945 жылны 9 майы жетгенде, сабийле аталарыны аллына къарап турдула. Не медет, ол келмеди.
Аны хапарын юйюр жаланда кёп болмай билгенди. Интернетни болушлугъу бла. РФ-ни Къоруулау министерствосуну ара архивинде шартлагъа кёре, Таукенланы Исхакъны жашы Хусей Ростов тийрелеринде сермешлеге къатышханды, ма анда 1942 жылда июльда пленнге тюшюп, ол жылны экинчи декабринде ёлгенди.
Аны немислиле толтургъан картасында Таутенов Хусей Сагичиевич, туугъан жери Шантала деп жазылып эди. Ол шартла бла аны табаргъа, айхай да, бек къыйын эди. Министерствону архивини шартларына кёре, ол Германияны Нахтерштадт шахарында асыралгъанды. Къабырыны номери да барды – 62.
-Совет Союзну жеринде бир концлагерьден башхасына кёчюп, Германиягъа алай тюшген хапары барды,-дегенди атасыны юсюнден ачыкъланнган шартланы келтирген Таукенланы Хызыр. Мен а Хусейни къалгъан сабийлерини къадарларын сорама.
Тамата къызы Рахимат халкъыбыз кёчюрюлгюнчю эки классны бошагъан эди. Къыргъызстанда уа анга окъургъа тюшмеди. Ол гитчелей колхозда ишлеп башлагъанды. Балтуз чюгюндюр ёсдюрген звеногъа башчылыкъ этгенди. Жигер уруннганы ючюн кёчюрюлген байракъ, тюрлю-тюрлю грамотала эм саугъала да алгъанды.
Артха, Огъары Жемталагъа къайтханында да, ол жангы мюлкню къураргъа, элни аягъы юсюне салыргъа тири къатышханды, аны паткомгъа, райкомгъа, эл эмда район Советлени депутатына да айыргъандыла. Кече, кюн демей ишлеп, эки сабийни да ёсдюреди.
Идирисни уа биз, журналистле,уста билгенбиз. Кеси заманында ол республикада аты айтылгъан адам болгъанды. «Заман» («Коммунизмге жол») газетде ишлегенди, андан сора да, тюрлю-тюрлю къуллукълада кесини къураучу хунерлигин кёргюзтгенди. Нальчикни культура эм солуу паркыны таматасына салыннганда, ол фахмусу бютюн бек ачыкъланнганды. Парк кёп дипломлагъа бла грамоталагъа тийишли болгъанды, СССР-ни паркларыны араларында биринчи жерлеге кёп кере чыкъгъанды. Идирисни кесине уа «Къабарты-Малкъар Республиканы культурасыны сыйлы къуллукъчусу» деген махтаулу ат аталгъанды.
«Балкария» фольклор-этнография тепсеу ансамбльни къуралыууна да Идирис уллу къыйын салгъанды. Аны биринчи башчысы да ол болгъанды. Ансамбль къуру жерде къуралгъанды дерге боллукъду. Идирис, тау эллеге барып, эрттегили кийимлени юлгюлерин, буруннгулу сауутланы, башха юй кереклени жыйып айланнганды, фахмулу жашланы бла къызланы излегенди. Ахырында ансамбль уллу концерт бла къууанчлы халда ачылгъан эди.
Андан сора Идирисге башха магъаналы жумушну буюрадыла – Долинскде политика репрессиягъа тюшген малкъар халкъны мемориал музейини директоруна саладыла. Ол заманда аны къурулушу бара тура эди. Ма аны къурап тюз да мурдорундан башлагъанды десек, ётюрюк болмаз.
Идирис кеси замансыз жашаудан кетгенди, алай аламат сабийле ёсдюрюп къойгъанды. Бизге атасыны хапарын айтып келген Хызыр а алтмышынчы жыллада Къабарты-Малкъар къырал университетни физика-математика факультетин тауусхандан сора, Огъары Жемталагъа къайтып, анда школда сабийлени окъутуугъа уллу къыйын салгъанды, жыйырма алты жылны ичинде директорну юйретиу жаны бла орунбасары болуп тургъанды. «РФ-ни халкъгъа билим бериуюню отличниги» деген белгиге тийишли болгъанды.
Юйюрню гитче къызлары Маржанат «Акъ-Суу» совхозда ийнек сауучу болуп кёп жылланы ишлегенди. Жигер уруннганы ючюн республиканы правительствосундан, совхозну оноучуларындан да кёп махтау, саугъа, грамота да алгъанды. Бир жыл а женгил машина окъуна берген эдиле. Аны эл, Нальчик шахар Советлеге да бир ненча кере айыргъандыла. Ол Къабарты-Малкъар Республиканы Баш Советини депутаты да болгъанды. Сабийлерине билим,усталыкъ да алдырып, аланы юйюрлю,юйдегили да этгенди.
Бек гитче къарындашлары Элияс «Сукан-Суу» колхозда шофёр болуп кёп жылланы бет жарыкълы уруннганды. Юй бийчеси Фатимат бла жети сабий ёсдюргендиле. Ала бары да бирер жерде урунадыла.
Хусейни ёмюрю къысха болгъанды. Ол туугъан жери, юйюрю ючюн къанлы душман бла къазауатха чыкъгъан эди. Пленнге кеси ыразылыгъы бла тюшмегенди. Ата журтун да сатмагъанды, анга къысха заманны ичинде ёлгени шагъатлыкъ этеди. Жашаудан замансыз кетгенликге, ахшы тёлю, ахшы ыз къойгъанды. Ол дуния болгъан тёре бар эсе, сабийлери, туудукълары бла да ёхтемленирге боллукъду.
