Чеклениулеге да къарамай, сатыу-алыу кюч ала барады

Промышленность бёлюм экономикада не заманда да энчи жерни алады. Ол да сейир тюйюлдю, нек дегенде ол биз хайырланнган затланы кёбюсюн андан предприятияла чыгъарадыла. Къабарты-Малкъарда бу бёлюмню былтыргъы ишини эмда быйылгъа борчларыны юсюнден алгъаракъда ётген коллегияда айтылгъанды. Аны промышленность, энергетика эм сатыу-алыу министр Шамиль Ахубеков бардыргъанды, бу сферада болум бла жыйылгъанланы да ол шагъырейлендиргенди.

Кёрюмдюле

Былтыр промышленность производствону айныуун кёргюзтген кёрюмдю 102,1 процент болгъанды. Кесибизде чыгъарылгъан затланы ёлчемини, тамамланнган ишлени эмда жумушланы да багъалары 22,3 миллиард сомгъа жетгенди. Тенглешдирип айтханда, 2018 жылда ол 8,2 миллиард сомдан аз аслам эди.

Алай бла ёсюм а ма бу бёлюмледе болгъанды: къумач согъуу, териледен, пластмассладан, темирледен абериле этиу, автотранспорт, машинала, мебель эмда электрокюч оборудование чыгъарыу. Къагъытны эмда химия затланы производстволары уа азайгъанды. Экинчиси, министр айтханнга кёре, «Гидрометаллург» завод ишин тохтатханы бла байламлыды. Дагъыда асфальтны чыгъарыу да алгъын жылны кёрюмдюсюне жетмей къалгъанды. Ол а республикада къурулуш биригиуле аны Ставрополь крайда алып башлагъанлары ючюндю. Айтханларына кёре ол анда учузуракъ турады, кесини да бир-бир тюрлюлерин мында чыгъармайдыла.

Къыйматлы башламчылыкъла

Промышленностьну тирилтирча, министерство ма была бла байламлыкъла жюрютеди: «Россейни технологиялы айнытыу фонд», «Кавказ.РФ» АО, «Россейни экспорт арасы». Республиканы кесинде «КъМР-ни Гарантияла берген фонду», «КъМР-ни айнытыу Корпорациясы», бизнес-инкубаторла да ишлейдиле.

«Гарантияла берген фондну» бохчасы жыл сайын кебейе барады, шёндю анда 90 миллион сом жыйылгъанды. «Келир жыл а ол эки кереге кёп боллукъду. Биз дагъыда РФ-ни Промышленность министерствосу берген онгланы, сёз ючюн промышленность ипотеканы, кесибизде предприятияла толуракъ хайырланырча этерге сюебиз. «Россейни кластерлени, технопаркланы эмда энчи экономикалы тийрелени Ассоциациясы» бла бирге ишлеу бек магъаналы боллукъду, деп турабыз. Аны бла келишимни проектин республиканы башчыларына жууукъ кезиуде кёргюзтюрюкбюз», - дегенди Шамиль Ахубеков.

Тамамланнган неда энди бардырыла тургъан инвестициялы башламчылыкъланы юсюнден айтханда, министр талай юлгю келтиргенди. Сёз ючюн, 2022 жылда Чегем шахарда мияла завод жангыдан ачылгъанды. Анга 150 миллион сом къоратылгъанды. Шёндю анда 270 чакълы адам урунады. Энди уа, продукцияны эки кереге кёп чыгъарыр умутда, заводну кенгертиуню сагъышын этедиле.

Энтта да бир ахшы юлгю - «ВоенТекстильПром» биригиу: анда аскерге, МВД-гъа, МЧС-ге юс кийимле чыгъарадыла.

Шёндю республикада къумач сокъгъан бек уллу предприятияны проекти бла кюреше турадыла. Министр билдиргеннге кёре, аны тамамларыкъ инвестор барды, ол беш миллиард сом багъасына мадар этерге керек боллукъду. Ал тергеулеге кёре анда бир айгъа 1300 тонна продукция чыгъарыллыкъды, ишчилени саны уа минг бла жарымдан артыкъ боллукъду.

Къумач сокъгъан, быстыр эмда юс кийимле тикген биригиуле кёпден-кёп бола баргъанлары себепли, республикада алагъа деп энчи (индустриялы) тийре къураргъа умут барды. Аны къолгъа алыргъа сюйген организация да табылгъанды. Ол тийреге Нальчикде 20-25 гектар бёлюрге дейдиле.

Республиканы къуру промышленность бёлюмюне угъай, саулай экономикасына окъуна эм магъаналы башламчылыкъгъа Тырныауузда вольфрам-молибден магъаданланы чыгъарып эмда жарашдырып башлау проектни санаргъа тийишлиди. Шамиль Ахубеков айтханыча, анда байыкъландырыучу фабрика да ишлерге умут барды. Проектни тамамларгъа 55,7 миллиард сом керекди.

Эсепле

Тыш къыралла салгъан чеклениулеге да къарамай, сатыу-алыуда болумну хатасы жокъду, дерчады. Розница жаны бла алып айтханда, былтыр 245 миллиард сом багъасына (ёсюм 13,8 процент) сатыу-алыу этилгенди. Адамла аш-азыкъладан 121,2 миллиард сомгъа (15,4 процент ёсюм) алгъандыла, товарла ючюн а – 123,8 миллиард сом (ол да 15,4 процент къошханды) тёлегендиле. Жамауатха аш этиу бёлюмде жюрюген ахчаны ёлчеми 7,7 миллиард сом (+ 6%) болгъанды, адамлагъа хакъ тёленип берилген жумушланы багъасы уа, 11,7 процент къошуп, 44,1 миллиард сомгъа жетгенди.

Бюгюнлюкде республикада жети рынок эмда 32 ярмарка барды. Кеслерини бахчаларында абери ёсдюрюп сатаргъа сюйгенлеге да жер-жерли администрацияла онг бередиле.

Багъала

Былтыр санкцияла кийирилгенлеринде ала, къысха заманнга, бек терк кётюрюлген эдиле. Аланы тыяр ючюн республикада Парламентни, талай министерствону, УФАС-ны, Жамауат палатаны, УФНС-ни, Прокуратураны, статистика ведомствону келечилеринден ишчи къауум къурагъандыла. Ол а аш-азыкъ продукция чыгъарыучула эмда уллу тюкенле бла оноулашып, багъаланы тыярча амал тапханды. Алай бла бюгюнлюкге ала тохташхандыла, кётюрюлген шартла бар эселе да - жылны кезиую бла байламлыдыла.

Министр дагъыда жалгъан продукциягъа, товарланы энчи белги салмай сатыу-алыугъа да къажау иш къалай баргъаны бла шагъырейлендиргенди, социал учрежденияланы аш-азыкъла бла жалчытыугъа контроль къаты болгъанын чертгенди, чагъыр сатыугъа эмда темирлени къалгъан-къурагъанларын жарашдырыугъа неллай бир лицензия берилгенин да билдиргенди.

Энергетика эмда кёк отлукъ

Республикада былтыр 639,3 миллион киловатт-сагъат электрокюч чыгъарылгъанды. Ол буруннгу жылны кёрюмдюсюнден онбеш процентге асламды. Аны бла регион кесин ючден бирине жалчытады ток бла; 2030 жылгъа уа аны экиден бирине жетдирирге сюедиле. Ол умутда жангы ГЭС-ле къурау проектле жарашдырыладыла эмда бардырыладыла. Сёз ючюн, шёндю ишлене тургъан «Черек» станция келир жылны ахырында хазыр боллукъду, кеси да 87 миллион киловатт-сагъат берликди. «Огъары Басхан» ГЭС-ни къурулушу уа 2027 жыл декабрьде бошалыргъа керекди. Андан сора да Быллымда эмда Тырныауузда бирер (25 МВт кючлю) гитче станция сюерге умут барды.

Газны юсюнден айтханда, озгъан жылда республика 1 миллиард 446,8 миллион кубометр сатып алгъанды. Ол буруннгу жылны кёрюмдюсюнден 1,5 процентге азыракъды. Келген газны 21,5 проценти къоранчлагъа кетгендиле. Аны аллында жыл а ол кёп къалмай эки процентге кёп эди.

Эллени кёк отлукъ бла жалчытыу программагъа, Тырныауузда магъадан чыгъарыучу «Молибден» жерге, «Бызынгы» базагъа газ быргъы тартыугъа, республикада быллай инфрастурктурада ишлеге да министерство кёз-къулакъ болуп тургъанды. Жууукъ кезиуледе Пришибо-Малкинская, Гитче Терек, Лесное эллеге, сора дагъыда талай дача эмда бахча биригиуге газ тартыллыкъды, башха ишле да этилликдиле.

Башха жумушла эмда келир жылгъа борчла

Докладыны ахырында Шамиль Ахубеков мобилизациягъа тюшген гражданлагъа себеплик этиуню юсюнден сагъыннганды. «Энчи аскер операция башланнгандан сора, КъМР-ни Аскер комиссариатындан бизге онюч заявка келген эди, алагъа тюрлю-тюрлю (аскер-техника) товарла сатып алырча. Ол жумушлагъа республиканы бюджетинден 37,5 миллион сом бёлюннгенди, битеу изленнген затланы да алып бергенбиз», - дегенди министр.

Быйылгъа борчланы юсюнден айтханда уа, аланы саны кёп болгъанын чертгенди. Ол а: промышленность продукцияны чыгъарыуну эмда инвестицияланы да кёбейтиу, предприятиялагъа себеплик этиу, ишчи жерле къурау, жангы рыноклада онгла табыу эм башхаларыдыла.

Улбашланы Мурат.
Поделиться: